Những lý luận chung về phân tích tài chính trong doanh nghiệp

Tài chính doanh nghiệp là hệ thống các quan hệ kinh tế tài chính và luồng chuyển dịch dưới hình thái giá trị của các nguồn lực tài chính phát sinh trong quá trình tìm kiếm, huy động, phân phối và sử dụng các quỹ tiền tệ hoặc vốn trong quy trình hoạt động của doanh nghiệp.

1. Tài chính doanh nghiệp

Những lý luận chung về phân tích tài chính trong doanh nghiệp

Tài chính doanh nghiệp là hệ thống các quan hệ kinh tế tài chính và luồng chuyển dịch dưới hình thái giá trị của các nguồn lực tài chính phát sinh trong quá trình tìm kiếm, huy động, phân phối và sử dụng các quỹ tiền tệ hoặc vốn trong quy trình hoạt động của doanh nghiệp nhằm đạt được các mục tiêu đề ra.

Nhắc đến tài chính doanh nghiệp thì không thể không đề cập đến các quan hệ tài chính doanh nghiệp. đây chính là những mối quan hệ của doanh nghiệp khi tiến hành hoạt động SXKD và có thể được chia thành hai nhóm chính như sau:

1.1 Quan hệ tài chính của doanh nghiệp với những đối tác bên ngoài

Trong nền kinh tế thị trường hiện nay, mỗi doanh nghiệp tồn tại và phát triển cần phải có những mối quan hệ với các đối tác. Nói cách khác những mối quan hệ này tồn tại một cách khách quan khiến các doanh nghiệp không thể tiến hành hoạt động SXKD mà không phát sinh các mối quan hệ này. Các mối quan hệ đó gồm:

Quan hệ giữa doanh nghiệp với Nhà nước: Tất cả các doanh nghiệp khi hoạt động đều có nghĩa vụ phải nộp thuế, phí và các khoản lệ phí cho Nhà nước. Mối quan hệ diễn ra khi doanh nghiệp thực hiện nghĩa vụ nộp thuế: thuế thu nhập doanh nghiệp, thuế giá trị gia tăng…và các khoản phải nộp khác gồm phí và lệ phí cho Nhà nước. Bên cạnh đó, mối quan hệ cũng nảy sinh khi Nhà nước cấp vốn kinh doanh hoặc góp vốn liên doanh vào doanh nghiệp.

Quan hệ giữa doanh nghiệp với thị trường tài chính: Quan hệ này hình thành khi doanh nghiệp tìm kiếm các nguồn tài trợ cho hoạt động kinh doanh của mình trên thị trường tài chính. doanh nghiệp có thể vay mượn qua hình thức phát hành cổ phiếu hay  trái phiếu để đáp ứng nhu cầu về vốn kinh doanh trong cả ngắn hạn và dài hạn. Vì vậy, doanh nghiệp sẽ phải trả lãi vay và vốn vay hay cổ tức cho các nhà tài trợ. Bên cạnh đó, đối với những khoản tiền chưa có nhu cầu sử dụng đến, doanh nghiệp có thể gửi vào các ngân hàng, đầu tư vào chứng khoán hay cho các đối tượng khác vay.

Quan hệ giữa doanh nghiệp và các thị trường khác: Trong quá trình hoạt động, doanh nghiệp còn có mối quan hệ với các thị trường đầu vào và đầu ra khác. Ở thị trường đầu vào là nơi doanh nghiệp tìm kiếm các nguồn cung cấp nguyên vật liệu, hàng hoá, máy móc thiết bị, tài sản cố định, sức lao động…Ở thị trường đầu ra, doanh nghiệp phải tính toán đến nhu cầu của người tiêu dùng và các đối thủ cạnh tranh. Thông qua mối quan hệ tương tác này sẽ giúp doanh nghiệp lập kế hoạch sản xuất kinh doanh và chiến lược phát triển trong từng giai đoạn cho phù hợp.

1.2  Quan hệ tài chính của doanh nghiệp với những đơn vị trong chính nội bộ doanh nghiệp

đây là những mối quan hệ diễn ra bên trong của một doanh nghiệp, giữa chủ sở hữu của doanh nghiệp và người quản lý doanh nghiệp, giữa người sử dụng lao động và người lao động, giữa các phòng ban chức năng, các bộ phận sản xuất…Các quan hệ này được thể hiện qua các chính sách, quy định và quy chế của doanh nghiệp.

Qua những mối quan hệ tài chính doanh nghiệp trên, có thể thấy, chức năng của tài chính doanh nghiệp có những điểm cơ bản sau:

– Trước hết, đó là việc đảm bảo vốn cho hoạt động SXKD của doanh nghiệp. đây chính là điều kiện tiên quyết cho bất kỳ doanh nghiệp nào muốn tiến hành hoạt động. Tài chính doanh nghiệp sẽ giúp xác định, tìm kiếm, tổ chức và huy động các nguồn vốn cho doanh nghiệp.

– Thứ hai, sau khi đã huy động được vốn phải kiểm tra và giám sát các hoạt động liên quan đến việc sử dụng nguồn vốn đó sao cho hiệu quả đem lại cao nhất. Chức năng này phải diễn ra thường xuyên, liên tục từ khâu đầu tiên khi chuẩn bị các yếu tố đầu vào gồm: tư liệu lao động, đối tượng lao động và sức lao động rồi đến quá trình sản xuất ra hàng hóa, sản phẩm cụ thể hay dịch vụ và sau đó là giai đoạn tiêu thụ. Công việc này sẽ giúp phát hiện cũng như giải quyết kịp thời các vấn đề phát sinh liên quan đến việc quản lý và sử dụng nguồn vốn.

– Cuối cùng, đó là chức năng phân phối lợi nhuận từ hoạt động SXKD của doanh nghiệp. Kết quả hoạt động của doanh nghiệp phải được phân chia cho các đối tượng không chỉ bên trong doanh nghiệp: các cổ đông, nhà đầu tư, người lao động…mà cả đối tượng bên ngoài là Nhà nước với việc nộp thuế, phí, lệ phí và các khoản phải nộp khác vào ngân sách. để giữ nguyên tắc bảo toàn và phát triển vốn nên đôi khi lợi nhuận này sẽ không đem phân chia mà được dùng toàn bộ vào việc tái đầu tư nhằm mở rộng quy mô vốn và quy mô sản xuất cũng như hoạt động của doanh nghiệp.

2. Phân tích tài chính trong các doanh nghiệp

2.1 Khái niệm và vai trò phân tích tài chính trong các doanh nghiệp

PTTC có thể được xem là một quá trình xử lý, đánh giá số liệu bằng các phương pháp kỹ thuật thích hợp để giúp người sử dụng thông tin biết được thực trạng tài chính doanh nghiệp, từ đó đưa ra quyết định đúng đắn đáp ứng được nhu cầu hay thoả mãn lợi ích của mình.

PTTC nhằm cung cấp thông tin một cách chính xác, trung thực và kịp thời để những người sử dụng thông tin này có thể đánh giá sức mạnh tài chính, khả năng hoạt động cũng như dự đoán về tương lai phát triển của doanh nghiệp. PTTC của một doanh nghiệp là mối quan tâm của nhiều nhóm người có lợi ích khác nhau (hay người sử dụng thông tin) và có thể chia ra thành hai nhóm chính:

* Những người sử dụng thông tin bên trong doanh nghiệp, bao gồm: Hội đồng quản trị, Ban Giám đốc, các nhà đầu tư, các cổ đông, người lao động…

Tuy nhiên trong nhóm những người này thì mức độ quan tâm hay mục đích PTTC của họ cũng không giống nhau.

Thứ nhất, mục tiêu của Hội đồng quản trị hay những cổ đông sáng lập là đảm bảo và phát triển vốn trong quá trình hoạt động của doanh nghiệp. Sứ mệnh này được quán triệt đến Ban giám đốc, hay những người quản lý, điều hành doanh nghiệp. Bởi vậy họ sẽ quan tâm đến hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp cũng như khả năng sinh lời, khả năng thanh toán và khả năng tăng trưởng của doanh nghiệp.

Thứ hai, với Ban giám đốc, việc PTTC đem lại thông tin chính xác, đầy đủ và kịp thời về thực trạng tài chính doanh nghiệp, qua đó giúp họ đưa ra những quyết định trong ngắn hạn và cả chiến lược kinh doanh trong dài hạn cho phù hợp với đặc điểm của doanh nghiệp nhằm thỏa mãn yêu cầu của Hội đồng quản trị.

Thứ ba, đối với các nhà đầu tư: các cổ đông hay các đối tác tham gia góp vốn liên doanh… PTTC giúp xác định được giá trị của doanh nghiệp, khả năng sinh lời, phân chia lợi nhuận cũng như hạn chế các rủi ro không mong muốn trong quá trình đầu tư.

Thứ tư, đó là những người lao động hay cán bộ công nhân viên trong doanh nghiệp, những người có quyền lợi gắn trực tiếp với doanh nghiệp. PTTC giúp họ hiểu được họ đang làm việc trong một môi trường doanh nghiệp như thế nào và tương lai của họ ra sao. điều này giúp họ củng cố niềm tin và tạo sự gắn kết lâu dài hơn với doanh nghiệp.

* Những người sử dụng thông tin bên ngoài doanh nghiệp, bao gồm: các nhà cung cấp, các trung gian tài chính, ngân hàng, các cơ quan chức năng của Nhà nước như: cơ quan thuế, cơ quan thống kê, cơ quan kiểm toán…

Thứ nhất, đối với các nhà cung cấp nguyên vật liệu đầu vào, được coi là một trong những đối tác quan trọng nhất của doanh nghiệp, PTTC để biết được tình hình tài chính của doanh nghiệp nhằm đưa ra những quyết định liên quan đến phương thức bán hàng và thủ tục thanh toán cho phù hợp.

Thứ hai, liên quan đến các trung gian tài chính cũng như ngân hàng, tổ chức tín dụng… PTTC giúp các đơn vị này đưa ra những quyết định liên quan đến hạn mức tín dụng, thời hạn trả nợ và cả mức lãi suất cho vay cho phù hợp trong từng giai đoạn kinh doanh của doanh nghiệp.

Thứ ba, PTTC đối với cơ quan thuế  sẽ hỗ trợ việc tính toán số thuế mà doanh nghiệp phải nộp có phản ánh chính xác lợi nhuận mà doanh nghiệp đạt được từ hoạt động SXKD hay không. Trên thực tế, các doanh nghiệp luôn tìm cách để nộp thuế ít nhất, trong khi đó các cơ quan thuế thì ngược lại, luôn muốn thu được nhiều thuế nhất. Bởi vậy việc PTTC sẽ giúp họ hiểu được chính xác doanh nghiệp đang làm gì, bằng cách nào và kết quả thực sự ra sao. Từ đó giúp họ có căn cứ đầy đủ và chính xác để thu thuế theo đúng luật.

Qua phân tích ta thấy nhu cầu sử dụng và khai thác thông tin của từng đối tượng sử dụng thông tin đối với thực trạng “bức tranh tài chính” ở doanh nghiệp rất đa dạng. Mỗi đối tượng tùy theo mục đích riêng của mình sẽ có chỉ tiêu phù hợp để PTTC. Tuy vậy, sự hiểu biết về kế toán tài chính của từng đối tượng này lại không đồng đều và thường nảy sinh những xung đột lợi ích do nhận thức khác biệt này. Tóm lại, dù có sự khác biệt nhất định nhưng PTTC sẽ giúp người sử dụng thông tin có thể đánh giá thực trạng tài chính doanh nghiệp, từ đó đưa ra quyết định tối ưu phù hợp với lợi ích của mình.

2.2 Cơ sở dữ liệu sử dụng trong phân tích tài chính doanh nghiệp

2.2.1 Thông tin từ hệ thống kế toán

đây là những thông tin được cung cấp chủ yếu từ hệ thống BCTC và hệ thống sổ sách kế toán: bảng cân đối tài khoản, sổ chi tiết, sổ cái các tài khoản…Trong đó các BCTC nhằm phản ánh tình hình tài chính, kết quả kinh doanh của doanh nghiệp và cung cấp những thông tin kế toán tài chính có ích cho những người sử dụng cả ở bên trong và ngoài doanh nghiệp.

BCTC là những báo cáo tổng hợp nhất về tình hình tài sản, vốn chủ sở hữu (VCSH), công nợ và các luồng tiền cũng như tình hình tài chính, kết quả kinh doanh trong kỳ của doanh nghiệp. Nói cách khác, BCTC là phương tiện trình bày khả năng sinh lời và thực trạng tài chính của doanh nghiệp giúp những người quan tâm đưa ra các quyết định kinh tế phù hợp.

Ngoài các thông tin này, doanh nghiệp còn phải cung cấp các thông tin khác trong “Bản thuyết minh báo cáo tài chính” nhằm giải trình thêm về các chỉ tiêu đã phản ánh trên các báo cáo tài chính tổng hợp và các chính sách kế toán đã áp dụng để ghi nhận các nghiệp vụ kinh tế phát sinh, lập và trình bày BCTC.

Hệ thống BCTC gồm BCTC năm (được lập định kỳ hàng năm hoặc tròn 12 tháng) và BCTC giữa niên độ (được lập định kỳ cuối mỗi quý của năm tài chính không bao gồm quý 4). Luận án này sẽ đi vào hệ thống BCTC năm, bao gồm:

– Bảng cân đối kế toán Mẫu số B 01-doanh nghiệp

– Báo cáo kết quả kinh doanh Mẫu số B 02-doanh nghiệp

– Báo cáo lưu chuyển tiền tệ Mẫu số B 03-doanh nghiệp

– Bản thuyết minh báo cáo tài chính Mẫu số B 09-doanh nghiệp

Bảng cân đối kế toán (BCđKT): là báo cáo tài chính tổng hợp, phản ánh tổng quát toàn bộ giá trị tài sản hiện có và nguồn hình thành tài sản đó của doanh nghiệp tại một thời điểm nhất định. Căn cứ vào BCđKT có thể nhận xét, đánh giá khái quát tình hình tài chính của doanh nghiệp.

Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh (BC KQKD): là một báo cáo kế toán tài chính phản ánh tổng hợp doanh thu, chi phí và kết quả của các hoạt động kinh doanh trong doanh nghiệp sau mỗi kỳ hoạt động. đây cũng là báo cáo tài chính quan trọng cho nhiều đối tượng khác nhau nhằm đánh giá hiệu quả hoạt động và khả năng sinh lời của doanh nghiệp.

Báo cáo lưu chuyển tiền tệ (BC LCTT): là báo cáo tài chính tổng hợp, phản ánh việc hình thành và sử dụng lượng tiền phát sinh trong kỳ báo cáo của  doanh nghiệp. Thông tin ở báo cáo này là cơ sở để đánh giá khả năng tạo ra các khoản tiền và việc sử dụng những khoản tiền đã tạo ra đó trong hoạt động SXKD của doanh nghiệp.

Bản thuyết minh báo cáo tài chính (BTM BCTC): là một báo cáo kế toán tài chính tổng quát nhằm mục đích giải trình và bổ sung, thuyết minh những thông tin về tình hình hoạt động SXKD, tình hình tài chính của doanh nghiệp trong kỳ báo cáo, mà chưa được trình bày đầy đủ và chi tiết hết trong các BCTC. Vì thế nội dung của báo cáo này thường đề cập đến đặc điểm, tình hình chung của doanh nghiệp; về thu nhập của người lao động; về các nguyên nhân tăng, giảm của tài sản cố định (theo nguyên giá và theo giá trị còn lại); về tình hình tăng, giảm các nguồn vốn, các quỹ doanh nghiệp; những khoản nợ tiềm tàng, những khoản cam kết và những thông tin tài chính khác.

2.2.2  Thông tin ngoài hệ thống kế toán

đây chính là những thông tin từ môi trường kinh doanh cũng như các quyết định quản lý, điều hành của đội ngũ lãnh đạo của doanh nghiệp. Có nhiều loại thông tin liên quan đến nhiều lĩnh vực nhưng dựa vào đặc điểm và tính chất của thông tin mà có thể chia thành hai nhóm như sau:

2.2.3 Thông tin bên ngoài doanh nghiệp

Những thông tin này liên quan đến tình hình nền kinh tế vĩ mô tại thời điểm phân tích. Nền kinh tế vĩ mô sẽ cung cấp thông tin cho việc PTTC dưới nhiều góc độ, để biết được những cơ hội cũng như thách thức mà doanh nghiệp phải đối mặt. Những thông tin bên ngoài doanh nghiệp bao gồm:

– Các chính sách kinh tế vĩ mô của Nhà nước: tài khóa, tiền tệ, tín dụng, ngân hàng, chế độ và chuẩn mực kế toán có liên quan…

– Sức khỏe của nền kinh tế liên quan đến chỉ số giá tiêu dùng hay tình hình lạm phát cũng như chu kỳ của nền kinh tế đang ở giai đoạn tăng trưởng, suy thoái hay giậm chân tại chỗ; thậm chí thông tin về tình hình nền kinh tế của khu vực và trên thế giới cũng có ảnh hưởng ít nhiều đến PTTC của doanh nghiệp.

– Môi trường kinh doanh và đầu tư với chính sách luật pháp liên quan đến việc sử dụng lao động, đất đai, môi trường…

Bên cạnh đó, mỗi doanh nghiệp hoạt động trong một ngành hay lĩnh vực nhất định với những đặc điểm riêng có của ngành này, ví dụ thương mại, sản xuất, xây dựng…Khi đó những thông tin của ngành như sau sẽ là cơ sở dữ liệu khi PTTC:

– Xu hướng phát triển của ngành trong thời gian tới với sự biến động của thị trường, đang trong giai đoạn phát triển mạnh mẽ hay thoái trào.

– Trình độ khoa học kỹ thuật, công nghệ sản xuất trong và ngoài nước liên quan đến lĩnh vực hoạt động của doanh nghiệp: máy móc trang thiết bị, công nghệ thông tin…

– đặc tính cạnh tranh trong ngành với những đối thủ cạnh tranh ở thời điểm hiện tại và tiềm năng trong tương lai.

– Các quy định và định hướng của cơ quan quản lý của Nhà nước đối với ngành trong hiện tại và cả tương lai.

2.2.4 Thông tin bên trong doanh nghiệp

Mỗi doanh nghiệp là một cá thể đặc trưng hay tế bào của nền kinh tế với nhiều nét riêng biệt. Do vậy, PTTC phải xem xét đến khía cạnh này để giúp đưa ra những quyết định đúng đắn, đáp ứng nhu cầu của người sử dụng thông tin. Những thông tin bên trong doanh nghiệp bao gồm:

– Mỗi doanh nghiệp đều có chính sách, chiến lược phát triển và cạnh tranh khác nhau ở từng thời kỳ, do vậy những thông tin này sẽ ảnh hưởng đến tình hình tài chính.

– đặc điểm tình hình huy động và sử dụng nguồn vốn cũng như cơ cấu nguồn vốn.

– Chu kỳ kinh doanh, sự đa dạng hóa và vòng đời của sản phẩm

– Vị thế của doanh nghiệp trong ngành cũng như trong quan hệ với các đối tác: ngân hàng, người mua hàng, người cung cấp.

Ngoài ra, cũng còn có nhiều cách khác để phân loại thông tin dùng trong PTTC doanh nghiệp như theo thời điểm tiếp nhận, theo tính pháp lệnh, theo chu kỳ xuất hiện…Tất cả những thông tin này đều góp phần quan trọng đối với PTTC trong doanh nghiệp, giúp cho việc phân tích được khách quan và toàn diện hơn.

3. Phương pháp phân tích tài chính doanh nghiệp

3.1 Phương pháp so sánh

Phương pháp so sánh là phương pháp được sử dụng phổ biến trong phân tích. Phương pháp này đo lường các chỉ tiêu với nhau để thấy được sự thay đổi của các chỉ tiêu đang nghiên cứu. Khi đó cần phải có một tiêu chuẩn hay gốc để đối chiếu và các số liệu sau thường được sử dụng:

– Tài liệu kỳ trước (năm trước, quý trước, tháng trước), – Các mục tiêu đã đề ra (kế hoạch, dự toán, định mức),

– Các chỉ tiêu tương ứng của những doanh nghiệp cùng ngành hay số trung bình của ngành đó.

để phương pháp này có ý nghĩa và đảm bảo việc so sánh được các chỉ tiêu phân tích phải được thống nhất cả về mặt thời gian và không gian. Các kỹ thuật hay cách thức so sánh của phương pháp này là so sánh bằng số tuyệt đối, so sánh bằng số tương đối và so sánh bằng số bình quân.

Một phương pháp có thể được coi là một dạng đặc biệt của phương pháp so sánh, đó là phương pháp tỷ lệ hay phương pháp phân tích bằng các tỷ số tài chính. Các tỷ số tài chính là những công cụ phân tích cơ bản để diễn đạt các BCTC. Việc phân tích các tỷ số tài chính sử dụng các số liệu ở BCTC và trình bày kết quả theo những mảng nội dung nhất định. Các nhà phân tích xem xét những kết quả này với số liệu của những doanh nghiệp khác cùng ngành hoặc số trung bình của ngành đó. Ưu điểm của việc phân tích tỷ số tài chính còn ở chỗ, thậm chí nó giúp so sánh được hiệu quả kinh doanh của những doanh nghiệp không cùng lĩnh vực hoạt động hay quy mô sản xuất.

Nhiều tỷ số chính được sử dụng nhưng có thể được chia thành bốn nhóm chính sau: phân tích khả năng thanh khoản, phân tích khả năng trả nợ, phân tích cấu trúc tài chính (hay đòn bẩy tài chính) và phân tích khả năng sinh lời. Tùy theo mục đích nghiên cứu của từng đối tượng sử dụng thông tin mà những tỷ số tài chính này có thể có mang nhiều thông tin hơn so với những tỷ số khác. Vì vậy, các nhà phân tích có kinh nghiệm không tính toán các tỷ số một cách rời rạc mà phải xem xét các chỉ tiêu trong mối quan hệ với nhau để hiểu được bản chất của vấn đề. để đạt được kết quả có ý nghĩa, nhà phân tích so sánh những tỷ số này qua một thời kỳ gồm nhiều năm so với tiêu chuẩn; xem xét sự biến đổi này so với chuẩn mực và kiểm tra chéo những tỷ số này với nhau để giúp phát hiện được xu hướng biến động của chúng.

Tuy nhiên, việc phân tích dựa vào các tỷ số tài chính này cũng có những hạn chế nhất định. Thứ nhất, phân tích tỷ số chỉ giải quyết với những số liệu định lượng chứ không xem xét những yếu tố định tính như giá trị đạo đức hay trình độ của người quản lý; trách nhiệm của người lao động. Có nhiều điều quan trọng cần lưu ý khi PTTC.

Thứ hai nhà quản lý có thể đưa ra những quyết định ngắn hạn trước ngày lập các báo cáo để tác động đến các tỷ số. Ví dụ, một doanh nghiệp có thể cải thiện tỷ lệ thanh toán hiện hành bằng cách trả bớt những khoản nợ ngắn hạn ngay trước thời điểm lập BCđKT.

Thứ ba, sự so sánh các tỷ số giữa các doanh nghiệp có thể dẫn đến sự hiểu nhầm vì sự khác nhau trong thực tế công tác kế toán ở các lĩnh vực như: tính khấu hao, ghi nhận thu nhập và tài sản vô hình hay năm tài chính khác nhau. Vì vậy, các nhà phân tích thường phải đặt các doanh nghiệp trên một cơ sở kế toán có thể so sánh được trước khi so sánh các tỷ số.

Thứ tư, có những tỷ số có tên gọi giống nhau nhưng các nhà phân tích đôi khi lại sử dụng định nghĩa hoặc công thức khác nhau nên có thể dẫn đến sự hiểu lầm khi so sánh và diễn giải giữa các doanh nghiệp.

Thứ năm, kết quả kế toán được tính theo giá trị lịch sử của tiền tệ hay tuân thủ nguyên tắc giá phí lịch sử (hoặc giá gốc). Trong khi đó một sự thay đổi trong sức mua của đồng tiền do lạm phát có thể làm sai lệch tính so sánh được của các chỉ tiêu vì chúng được tính toán ở những thời điểm khác nhau. Ví dụ, khi lạm phát cao xảy ra ở nền kinh tế sẽ khiến các tỷ số so sánh doanh thu và thu nhập ròng với tài sản và VCSH có thể bị tăng lên.

Thứ sáu, nếu chỉ có một tỷ số thì không có ý nghĩa gì. điều tạo nên sự phù hợp của một tỷ số ở doanh nghiệp được quyết định bởi ngành của nó, chiến lược quản lý và tình trạng của nền kinh tế. Kết luận một tỷ số tốt và chỉ số kia xấu là một sự nhầm lẫn. Nói cách khác các tỷ số phải được đánh giá trong sự kết hợp với hoạt động của doanh nghiệp trong quá khứ và so sánh trong bối cảnh những doanh nghiệp cùng ngành của chúng.

Cuối cùng, các tỷ số phải dựa trên các BCTC công khai phản ánh quá khứ chứ không phải tương lai. Trừ phi những chỉ tiêu này đáng tin cậy, nếu không sẽ rất khó đưa ra những dự đoán hợp lý về xu hướng của tương lai. Nhà phân tích quan tâm đến tương lai không nên nhầm lẫn rằng số liệu quá khứ tất yếu phản ánh tình trạng hiện tại hay kỳ vọng tương lai.

3.2 Phương pháp loại trừ

đây là phương pháp xác định ảnh hưởng của từng nhân tố đến đối tượng phân tích bằng cách loại trừ ảnh hưởng của các nhân tố khác. Theo phương pháp này, khi xem xét ảnh hưởng của một nhân tố phải giả định các nhân tố khác không thay đổi (hay giữ nguyên). Phương pháp loại trừ có thể thực hiện theo hai cách thức, đó là dạng thay thế liên hoàn và dạng số chênh lệch.

3.2.1 Phương pháp thay thế liên hoàn:

Phương pháp này được áp dụng khi các nhân tố có quan hệ với chỉ tiêu dưới dạng các phép tính đại số, cụ thể là với các phép tính cộng, trừ, nhân và chia (+, -, x, ÷). Khi phân tích ảnh hưởng của một nhân tố, ta thay thế lần lượt nhân tố đó với trị số ở kỳ phân tích, rồi so sánh với (hay trừ đi) tình trạng trước khi nhân tố đó được thay thế (những nhân tố chưa được thay thế vẫn giữ nguyên trị số ở kỳ gốc, những nhân tố đã được xem xét có trị số ở kỳ phân tích). Sau đó, tổng hợp các nhân tố ảnh hưởng lại để đưa ra nhận xét. Cụ thể phương pháp này như sau:

– Gọi Qo  và Q1 lần lượt là chỉ tiêu cần phân tích ở kỳ gốc và kỳ phân tích.

– Gọi a0, b0, c0 và a1, b1, c1 lần lượt là trị số của ba nhân tố a, b, c ở kỳ gốc và kỳ phân tích.

– Gọi a, b, c là những nhân tố ảnh hưởng đến chỉ tiêu cần phân tích Q và có quan hệ với chỉ tiêu này dưới dạng biểu thức đại số như sau:

Q0 = a0 + b0 – c0 và Q1 = a1 + b1 – c1 (1.1)

∆Q = Q1 – Q0: thể hiện quy mô tăng giảm hay mức biến động tuyệt đối của chỉ tiêu cần phân tích.

∆Q /Q0 x 100: thể hiện tốc độ thay đổi hay mức biến động tương đối của chỉ tiêu cần phân tích đối tượng phân tích ở đây là chỉ tiêu Q. Sử dụng phương pháp thay thế liên hoàn, ta lần lượt xét ảnh hưởng của các nhân tố đến chỉ tiêu Q này như sau:

– Xét ảnh hưởng của nhân tố a:

+ Mức biến động tuyệt đối: ∆a = (a1 + bo – co) – (ao + bo – co) (1.2) + Mức biến động tương đối: (∆a/Q0)*100

– Xét ảnh hưởng của nhân tố b:

+ Mức biến động tuyệt đối: ∆b = (a1 + b1 – co) – (a1 + bo – co) (1.3) + Mức biến động tương đối: (∆b/Q0)*100

– Xét ảnh hưởng của nhân tố c:

+ Mức biến động tuyệt đối: ∆c = (a1 + b1 – c1) – (a1 + b1 – co) (1.4) + Mức biến động tương đối: (∆c/Q0)*100

Sau khi đã xem xét mức độ ảnh hưởng của từng nhân tố đến chỉ tiêu Q, ta phải tổng hợp ảnh hưởng của ba nhân tố lại (∆a + ∆b + ∆c) để xem có bằng ∆Q hay không. Cuối cùng đưa ra nhận xét về từng nhân tố ảnh hưởng cũng như nhận xét chung về cả ba nhân tố trong mối quan hệ qua lại với nhau.

3.2.2 Phương pháp số chênh lệch:

Phương pháp này được áp dụng khi các nhân tố có quan hệ với chỉ tiêu dưới dạng tích số hay thương số (hay phép tính nhân và phép tính chia). Các nhân tố này được sắp xếp theo thứ tự từ nhân tố số lượng rồi đến nhân tố chất lượng. Nói cách khác, phương pháp này là một dạng đặc biệt của phương pháp thay thế liên hoàn. Khi phân tích sự ảnh hưởng của một nhân tố, ta sử dụng phần chênh lệch của nhân tố đó nhân với trị số của những nhân tố khác (nhân tố chưa thay đổi vẫn giữ nguyên trị số ở kỳ gốc, nhân tố đã thay đổi có trị số ở kỳ phân tích). Sau đó tổng hợp ảnh hưởng của các nhân tố để đưa ra nhận xét.

Tuy vậy phương pháp loại trừ này cũng có những hạn chế nhất định. Thứ nhất, các nhân tố và chỉ tiêu phải có mối quan hệ dưới dạng biểu thức đại số nào đó. Trong thực tế chúng có thể có quan hệ với nhau theo những mối quan hệ hay mô hình khác.

Thứ hai, khi xem xét hay phân tích một nhân tố nào đó, ta phải giả định các nhân tố khác không thay đổi (nhân tố chưa được xem xét phải cố định trị số ở kỳ gốc, còn nhân tố đã được xem xét thì cố định trị số ở kỳ phân tích). Trong thực tế, các nhân tố luôn thay đổi cùng một lúc chứ không tuân theo giả định này.

Cuối cùng, trong một số trường hợp, việc xác định nhân tố chất lượng hay nhân tố số lượng không đơn giản. Nếu việc xác định này sai sẽ khiến cho việc sắp xếp các nhân tố này theo một trật tự trong mối quan hệ với chỉ tiêu phân tích đem lại kết quả không chính xác.

3.3 Các phương pháp khác

Có nhiều phương  pháp khác được dùng trong PTTC như: phương pháp chi tiết, phương pháp liên hệ cân đối, phương pháp Dupont… Trong đó phương pháp Dupont được sử dụng tương đối phổ biến. Phương pháp hay mô hình Dupont xây dựng một chỉ tiêu tổng hợp ban đầu thành một phương trình hay mô hình gồm nhiều chỉ tiêu có quan hệ với nhau dưới dạng tích số tùy vào mục đích tìm hiểu. Phương pháp này được xây dựng dựa trên mối quan hệ qua lại giữa những chỉ tiêu tài chính, để từ đó biến đổi một chỉ tiêu ban đầu thành một hàm số (hay phương trình) của nhiều hệ số (hay biến số) khác nhau và có quan hệ mật thiết với nhau.

Phương pháp này giúp phân tích một chỉ tiêu chịu ảnh hưởng như thế nào khi các chỉ tiêu tài chính khác trong mô hình thay đổi. Phương pháp Dupont sử dụng chỉ tiêu Sức sinh lời của tài sản (ROA: Return On Assets) được tính toán bằng cách lấy lợi nhuận sau thuế (LNST) chia cho tổng tài sản bình quân (TSBQ). Chỉ tiêu này xem xét việc đầu tư vào một đồng tài sản trong kỳ đem lại bao nhiêu đồng LNST. Từ chỉ tiêu ROA ban đầu này được tách thành hai chỉ tiêu, đó là:

– Tỷ suất lợi nhuận so với doanh thu (hay Sức sinh lời của doanh thu, Hệ số lãi thuần). Chỉ tiêu này cho biết trong một đồng doanh thu từ tiêu thụ có bao nhiêu đồng là LNST.

– Sức sản xuất (số vòng quay) của tổng tài sản. Hệ số này cho biết một đồng tài sản trong kỳ đem lại bao nhiêu đồng doanh thu.

ROA   = LNST / Tổng TSBQ = LNST/ Doanh thu X Doanh thu/ Tổng TS BQ

Với tổng TSBQ được tính như sau:

Tổng TSBQ   = (Tổng TS đầu kỳ + Tổng TS cuối kỳ) / 2

Phương trình Dupont ban đầu có thể được viết lại như sau:

ROA = Sức sinh lời của doanh thu x Số vòng quay của tài sản

Từ mô hình Dupont trên, ta thấy muốn nâng cao sức sinh lời của (một đồng) tài sản thì cần nâng cao sức sinh lời của doanh thu hay số vòng quay của tài sản. để nâng cao sức sinh lời của doanh thu thì song song với việc tạo ra doanh thu, phải tiết kiệm tối đa chi phí tương ứng trong việc tạo ra doanh thu đó. Khi muốn nâng cao số vòng quay của tài sản thì phải có biện pháp nâng cao doanh thu hay sử dụng hợp lý, tiết kiệm tài sản.

Phương pháp này khắc phục nhược điểm của phương pháp phân tích tỷ lệ vì đã kết nối được các lĩnh vực khác nhau về các loại tài sản và chi phí trong doanh nghiệp: Tài sản ngắn hạn (TSNH), tài sản dài hạn (TSDH), giá vốn hàng bán, chi phí bán hàng, chi phí quản lý doanh nghiệp, chi phí lãi vay (CPLV) trong việc tạo ra doanh thu cũng như lợi nhuận; hay đây chính là những yếu tố đầu vào và kết quả đầu ra trong hoạt động của doanh nghiệp. Qua mô hình này, có thể được những nguồn lực của doanh nghiệp đã vận động như thế nào trong việc tạo ra doanh thu và lợi nhuận sau một kỳ hoạt động. Nói cách khác, vì đánh giá được những nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp một cách khách quan và toàn diện nên sẽ đưa ra những biện pháp phù hợp và kịp thời giúp doanh nghiệp đẩy mạnh công tác quản lý, sử dụng và khai thác các nguồn lực nhằm đem lại hiệu quả tốt hơn ở thời gian tiếp theo.

Tuy vậy, phương pháp Dupont cũng có nhược điểm nhất định vì không thể hiện được một nguồn lực quan trọng trong doanh nghiệp, đó chính là nguồn vốn, bao gồm VCSH và nợ phải trả. Nói cách khác, mô hình đã không thể hiện được yếu tố chi phí vốn, nguồn hình thành cơ bản của các tài sản trong doanh nghiệp. Yếu tố này giúp người quản lý biết được những tài sản đó được huy động từ những nguồn nào, với quy mô bao nhiêu và có phù hợp với đặc điểm hoạt động kinh doanh và lĩnh vực của doanh nghiệp hay không. Vì vậy các nhà phân tích đã phát triển thành mô hình Dupont mở rộng hay mô hình Sức sinh lời của VCSH (ROE: Return On Equity). Mô hình ROE này đã không những khắc phục được nhược điểm của mô hình Dupont; mà còn hướng tới một trong những nguyên tắc và mục tiêu cơ bản trong kinh doanh của doanh nghiệp, đó là “bảo toàn và phát triển vốn” hay tối đa hóa của cải của các cổ đông và nhà đầu tư.

4. Nội dung phân tích tài chính doanh nghiệp

4.1 Đánh giá khái quát tình hình tài chính

đánh giá khái quát tình hình tài chính đưa ra những nhận định sơ bộ ban đầu, những nhận xét có tính chung nhất về tình hình tài chính của doanh nghiệp có lành mạnh hay không. Từ đó, giúp cho người sử dụng thông tin có cái nhìn chính xác về thực trạng tài chính cùng những thuận lợi và khó khăn mà doanh nghiệp đang gặp phải; qua đó đưa ra các quyết định phù hợp với tình hình hiện tại và cả định hướng trong tương lai của doanh nghiệp. Với mục đích đánh giá khái quát tình hình tài chính nên việc phân tích chỉ dừng ở một số chỉ tiêu mang tính tổng hợp, khái quát về những nét chung nhất của doanh nghiệp như việc huy động nguồn vốn và mức độ độc lập, tự chủ về tài chính. đánh giá khái quát tình hình huy động vốn thường dùng những chỉ tiêu có tính chất tổng hợp từ BCđKT như tổng số tài sản, tổng số nguồn vốn với sự chi tiết về nợ phải trả và VCSH để xem xét sự thay đổi của những chỉ tiêu này.

Qua BCđKT ta thấy được đặc trưng nổi bật ở đây là tính cân bằng giữa tổng giá trị tài sản và tổng giá trị nguồn hình thành tài sản (hay tổng giá trị nguồn vốn). đây là phương trình hay đẳng thức kế toán cơ bản đề cập tới mối quan hệ giữa tài sản và nguồn vốn như sau:

Tài sản/Nguồn vốn = Nợ phải trả + Vốn chủ sở hữu (1.15)

để tài trợ cho hoạt động, trước hết doanh nghiệp phải xác định nhu cầu rồi tìm kiếm và huy động nguồn vốn để đầu tư vào các tài sản. Trong quá trình hoạt động, nguồn vốn của doanh nghiệp có sự thay đổi do nhiều nguyên nhân khác nhau. Khi đó, nhà phân tích phải xem xét đến việc biến động cụ thể của VCSH cũng như nợ phải trả. Nói cách khác, các chỉ tiêu cần xem xét là:

– Tổng số nguồn vốn

– Tổng số VCSH

– Tổng số nợ phải trả

Khi xem xét tình hình huy động vốn của doanh nghiệp, phương pháp so sánh được sử dụng bằng cách sử dụng số tuyệt đối và số tương đối để thấy sự thay đổi về quy mô và tốc độ của các chỉ tiêu tổng hợp trên. Qua việc so sánh này để biết được xu hướng biến động cũng như tính hợp lý trong chính sách huy động các nguồn vốn của doanh nghiệp.

Đánh giá khái quát về mức độ độc lập về tài chính đề cập đến quy mô lượng vốn kinh doanh của doanh nghiệp và số tiền mà chủ sở hữu của doanh nghiệp đã thực sự bỏ ra (hay còn gọi là VCSH). Lượng VCSH này càng nhiều thì mức độ độc lập, tự chủ về tài chính của doanh nghiệp càng cao và ngược lại. Trong kinh doanh, một doanh nghiệp hoạt động tốt và có hiệu quả không phải chỉ kinh doanh bằng tiền vốn của chính mình bỏ ra mà phải kinh doanh bằng nguồn vốn huy động được từ các đối tác hay các tổ chức tín dụng. Nói cách khác nếu doanh nghiệp huy động được các nguồn vốn bằng cách vay mượn của các đối tác, rồi định kỳ (hàng tháng, quý hay năm) dùng thu nhập từ hoạt động SXKD để thanh toán được CPLV và hoàn trả cả gốc (khi đáo hạn) mà vẫn dư ra một phần chứng tỏ doanh nghiệp kinh doanh có hiệu quả.

Mức độ độc lập, tự chủ về tài chính của doanh nghiệp có thể được xem xét ở các góc độ khác nhau nhưng các chỉ tiêu sau được sử dụng tương đối rộng rãi, đó là: Hệ số tự tài trợ và Hệ số tự tài trợ TSDH.

Hệ số tự tài trợ = Vốn chủ sở hữu / Tổng nguồn vốn

Hệ số này phản ánh tình trạng độc lập, tự chủ về tài chính của doanh nghiệp hay khả năng tự đảm bảo về tài chính trong hoạt động. Nói cách khác, chỉ tiêu này cho biết trong tổng số nguồn vốn kinh doanh (NVKD) thì VCSH chiếm mấy phần hay số tiền mà người chủ doanh nghiệp đã thực sự bỏ ra. Hệ số này có trị số càng cao, chứng tỏ khả năng độc lập về tài chính của doanh nghiệp càng lớn và ngược lại.

Hệ số tự tài trợ TSDH = VCSH / TSDH

Hệ số này cho biết mức độ đầu tư vào TSDH bằng vốn của chủ sở hữu. đây là những tài sản có giá trị lớn và thời gian sử dụng dài (trên một năm hay trên một chu kỳ SXKD). Bên cạnh đó, TSDH còn phản ánh tình hình đầu tư vào cơ sở vật chất, kỹ thuật của doanh nghiệp trong quá trình SXKD. Nói cách khác, đây là những tài sản mà doanh nghiệp không thể dễ dàng và không muốn đem bán bất cứ lúc nào vì chúng là phương tiện tối quan trọng cho hoạt động của doanh nghiệp.

4.2 Phân tích cấu trúc tài chính và tình hình đảm bảo vốn cho hoạt động kinh doanh

4.2.1 Phân tích cấu trúc tài chính

Phân tích cấu trúc tài chính là việc phân tích cơ cấu của tài sản, cơ cấu của nguồn vốn và mối quan hệ giữa tài sản và nguồn vốn của một doanh nghiệp. Phân tích cơ cấu nguồn vốn để xác định tình hình huy động vốn của doanh nghiệp từ những loại nguồn nào, với khối lượng bao nhiêu và trách nhiệm của doanh nghiệp đối với từng loại nguồn vốn. Phân tích cơ cấu nguồn vốn còn cung cấp thông tin về tình hình độc lập, tự chủ về tài chính của doanh nghiệp. Việc phân tích cơ cấu tài sản thể hiện việc sử dụng nguồn vốn sau khi đã huy động được ra sao, sự phân bổ và sử dụng số vốn đó có hợp lý, tiết kiệm và hiệu quả hay không. Nói cách khác, điều này thể hiện việc đầu tư vào những loại tài sản nào cho phù hợp với đặc điểm và lĩnh vực SXKD của doanh nghiệp, đáp ứng được yêu cầu trong cả ngắn hạn và dài hạn. Việc sử dụng số vốn đã huy động thể hiện doanh nghiệp đang đầu tư về chiều rộng hay chiều sâu cho hoạt động của mình. Khi phân tích mối quan hệ giữa tài sản và nguồn vốn cho thấy sự hợp lý trong việc huy động và sử dụng nguồn vốn tại một doanh nghiệp. Qua việc phân tích này giúp doanh nghiệp đưa ra được một cấu trúc tài chính lành mạnh, ổn định, phù hợp với hoạt động cũng như tránh được các rủi ro và đem lại hiệu quả cao.

Phân tích cơ cấu tài sản được thực hiện bằng cách xác định và so sánh sự thay đổi giữa kỳ phân tích và kỳ gốc về tỷ trọng của từng loại hay bộ phận tài sản so với tổng số tài sản. Tỷ trọng của từng loại tài sản trong tổng số tài sản được xác định qua công thức sau:

Tỷ  trọng  của từng  loại tài trong tổng số tài sản = Giá trị của từng loại tài sản/ Tổng số tài sản x 100%

để tài trợ cho các hoạt động SXKD, doanh nghiệp phải xác định nhu cầu, tìm kiếm, tổ chức và huy động các nguồn vốn khác nhau. Căn cứ vào bản chất có thể phân chia nguồn vốn thành hai loại, bao gồm VCSH và nợ phải trả.

VCSH là loại nguồn vốn mà doanh nghiệp không phải cam kết thanh toán, được doanh nghiệp đóng góp ngay từ ban đầu (vốn đầu tư ban đầu) hay được bổ sung thêm trong quá trình kinh doanh từ các nguồn như: chênh lệch tỷ giá, chênh lệch đánh giá lại tài sản, các quỹ xí nghiệp…

Ngược lại với VCSH, nợ phải trả là loại nguồn vốn mà doanh nghiệp phải cam kết và có trách nhiệm thanh toán. Nói cách khác, nợ phải trả là loại nguồn vốn mà doanh nghiệp đi chiếm dụng (hợp pháp hay bất hợp pháp) của đơn vị hay cá nhân khác. Căn cứ vào thời gian các khoản công nợ mà nợ phải trả được chia thành nợ ngắn hạn (là những khoản nợ có thời hạn trả nợ trong một năm hay trong một chu kỳ kinh doanh) và nợ dài hạn (là những khoản nợ có thời hạn trả nợ trên một năm hay trên một chu kỳ kinh doanh).

Căn cứ vào đặc thù của lĩnh vực kinh doanh, tình hình thực tế cũng như chiến lược kinh doanh của mình mà doanh nghiệp phải xác định được số lượng vốn cần huy động, cách thức huy động, thời gian huy động…để vừa tiết kiệm được chi phí cũng như có cơ cấu nguồn vốn hợp lý. Việc phân tích cơ cấu nguồn vốn giúp người quản lý biết được cơ cấu vốn huy động, tình trạng độc lập về tài chính cũng như các cam kết pháp lý đối với các khoản nợ của doanh nghiệp.

Việc phân tích cơ cấu nguồn vốn cũng được thực hiện tương tự như đối với phân tích cơ cấu tài sản. Cụ thể là:

Tỷ trọng của từng loại nguồn trong tổng số nguồn vốn = Giá trị của từng loại nguồn vốn/ Tổng số nguồn vốn x 100%

Sau khi đã tính toán được tỷ trọng của từng loại tài sản và nguồn vốn cũng như sự biến động của chúng giữa kỳ phân tích và kỳ gốc, để xác định rõ hơn những yếu tố ảnh hưởng đến sự thay đổi của cơ cấu tài sản và nguồn vốn nhà phân tích sử dụng phương pháp so sánh ngang. Phương pháp này xem xét sự biến động của từng loại tài sản và nguồn vốn cũng như tổng số về cả quy mô lẫn tốc độ để thấy việc phân bổ và sử dụng tài sản có phù hợp với đặc thù của doanh nghiệp hay không.

Phương trình kế toán cơ bản thể hiện sự cân bằng giữa tổng giá trị của tài sản và tổng giá trị của nguồn vốn (hay nguồn hình thành tài sản). Thực ra đây chỉ là hai mặt khác nhau của cùng một vấn đề. Bất kỳ một tài sản nào cũng có giá trị nhất định và được hình thành từ ít nhất một loại nguồn vốn. Bởi vậy, nếu chỉ xem xét từng khía cạnh của một loại tài sản (giá trị của tài sản hay nguồn hình thành nên tài sản) là không đầy đủ và thiếu chính xác; hay chỉ mang tính một chiều. Do đó, phải xem xét cả hai khía cạnh với nhau để thấy được mối quan hệ giữa chúng. Sau khi đã xác định được nhu cầu, tìm kiếm và huy động các nguồn vốn để tài trợ cho hoạt động kinh doanh đã là một công việc quan trọng và khó khăn thì việc phân bổ và sử dụng các nguồn vốn đó sao cho hiệu quả, đảm bảo an ninh tài chính cũng rất phức tạp. Khi phân tích, các chỉ tiêu sau đây thường được sử dụng:

Hệ số nợ so tài sản = Nợ phải trả / Tổng tài

Hệ số này phản ánh tình trạng tài trợ các tài sản trong kinh doanh của doanh nghiệp bằng khoản nợ. Nói cách khác, trong một đồng tài sản đem vào kinh doanh thì sử dụng bao nhiêu đồng nợ. Hệ số này càng cao chứng tỏ tài sản được tài trợ chủ yếu bằng nguồn vốn đi vay mượn, khiến tính độc lập về tài chính của doanh nghiệp giảm đi.

Hệ số tài sản so với VCSH = Tài sản  / VCSH

Chỉ tiêu này phản ánh mức độ đầu tư tài sản bằng VCSH. Chỉ tiêu này nếu có giá trị lớn hơn hay bằng một (≥ 1) chứng tỏ khả năng độc lập về tài chính của doanh nghiệp càng giảm vì lúc đó những tài sản mà doanh nghiệp sử dụng không được tài trợ hoàn toàn bằng VCSH. Nói cách khác, doanh nghiệp phải đi vay mượn nhiều hơn để tài trợ cho việc mua sắm tài sản.

4.2.2 Phân tích tình hình đảm bảo vốn cho hoạt động kinh doanh

để tiến hành hoạt động SXKD, một yếu tố quan trọng không thể thiếu đối với doanh nghiệp là tài sản, trong đó bao gồm hai loại là TSNH và TSDH. đây là tư liệu sản xuất cần thiết ở mọi doanh nghiệp.

doanh nghiệp phải huy động nhiều nguồn vốn khác nhau để hình thành các tài sản. Trước hết, doanh nghiệp phải sử dụng đến nguồn VCSH (nguồn vốn kinh doanh, các quỹ xí nghiệp, lãi lưu giữ…). Tiếp đó, doanh nghiệp sẽ tìm kiếm và sử dụng những nguồn vốn đi chiếm dụng của các đơn vị khác (vốn vay ngắn hạn, vay trung và dài hạn…). Tất cả những nguồn vốn này sẽ hình thành nên tổng số nguồn vốn mà doanh nghiệp có quyền sử dụng để mua sắm những tài sản dùng trong hoạt động SXKD.

Phân tích tình hình đảm bảo vốn cho hoạt động kinh doanh là việc xem xét mối quan hệ cân đối giữa tài sản và nguồn hình thành tài sản của doanh nghiệp. Mối quan hệ này phản ánh tình trạng cân bằng tài chính của doanh nghiệp. Có hai cách tiếp cận khi xem xét việc phân tích tình hình đảm bảo vốn này, bao gồm:

– Phân tích tình hình đảm bảo vốn theo quan điểm luân chuyển vốn.

– Phân tích tình hình đảm bảo vốn theo quan điểm ổn định của nguồn tài trợ.

Tác giả sẽ đi vào quan điểm thứ hai, phân tích tình hình đảm bảo vốn theo quan điểm ổn định của nguồn tài trợ với nội dung cụ thể như sau.

Theo quan điểm ổn định của nguồn tài trợ thì toàn bộ nguồn hình thành tài sản (nguồn vốn) của doanh nghiệp được chia thành hai loại: nguồn tài trợ thường xuyên và nguồn tài trợ tạm thời. Nguồn tài trợ thường xuyên là nguồn tài trợ được doanh nghiệp liên tục sử dụng và tương đối ổn định trong một khoảng thời gian dài. Nguồn tài trợ này bao gồm các nguồn VCSH và nguồn vốn vay (vay và nợ dài hạn nhưng không bao gồm vay/nợ quá hạn). Nguồn tài trợ tạm thời là nguồn tài trợ mà doanh nghiệp chỉ tạm sử dụng trong một khoảng thời gian ngắn, bao gồm các khoản vay nợ ngắn hạn kể cả vay/nợ quá hạn. Vì vậy, từ phương trình kế toán cơ bản ban đầu có thể được trình bày lại như sau:

4.3 Phân tích tình hình công nợ và khả năng thanh toán

Khi tiến hành hoạt động SXKD, hiếm có doanh nghiệp nào không vay mượn hay sử dụng vốn của đối tác bên ngoài doanh nghiệp. Nói cách khác ít có doanh nghiệp nào kinh doanh hoàn toàn bằng VCSH. Nếu doanh nghiệp biết huy động nguồn vốn vay nợ để tài trợ cho hoạt động SXKD sẽ đem lại lợi ích không nhỏ. Một doanh nghiệp kinh doanh có hiệu quả phải là một doanh nghiệp biết sử dụng vốn đi vay mượn để hoạt động, định kỳ đến hạn vẫn trả đủ cả gốc lẫn lãi vay. đương nhiên về mặt lý thuyết lượng vốn vay mượn này vẫn phải nằm trong khả năng kiểm soát của doanh nghiệp. Khi vay mượn từ các đối tác, định kỳ doanh nghiệp phải dùng thu nhập từ hoạt động SXKD để trả gốc và lãi khi đến hạn. Khoản tiền dùng để trả lãi vay được coi là CPLV và tất yếu khoản CPLV này thuộc về chi phí tài chính trong kỳ của doanh nghiệp. Nói cách khác đây là khoản chi phí hợp lý, hợp lệ làm giảm lợi nhuận cũng như số thuế thu nhập doanh nghiệp (TNdoanh nghiệp) phải nộp trong kỳ báo cáo. Trong kinh tế việc giảm số thuế TNdoanh nghiệp phải nộp do biết sử dụng hiệu quả nguồn vốn vay được gọi là “lá chắn thuế”. Lá chắn thuế là khoản chênh lệch về thuế TNdoanh nghiệp tiết kiệm được do sự khác biệt về cơ cấu tài chính (cơ cấu nguồn vốn) khi doanh nghiệp có hay không đi vay mượn để tài trợ cho hoạt động  SXKD. Trong kinh doanh, doanh nghiệp luôn muốn tối thiểu hóa số thuế TNdoanh nghiệp phải nộp nên việc tận dụng tối đa tác dụng của lá chắn thuế thể hiện việc quản lý giỏi của người điều hành. Do vậy, nếu doanh nghiệp chỉ sử dụng VCSH mà không đi vay mượn để tiến hành hoạt động SXKD thì không tận dụng được lợi ích từ lá chắn thuế này.

4.3.1 Phân tích tình hình công nợ

Tình hình công nợ và khả năng thanh toán của doanh nghiệp là tính hai mặt của một vấn đề. Khi hoạt động, doanh nghiệp sẽ phát sinh những mối quan hệ chiếm dụng vốn với các đối tác. Trong những trường hợp đó, công nợ giữa các bên sẽ phát sinh. Nếu tình hình công nợ nhiều và kéo dài sẽ làm giảm khả năng thanh toán, ảnh hưởng đến tình hình và an ninh tài chính của doanh nghiệp. Ngược lại, khi doanh nghiệp không đi chiếm dụng cũng như không bị các đơn vị khác chiếm dụng vốn nhiều thì tình hình và khả năng thanh toán của doanh nghiệp dồi dào, đảm bảo được an ninh tài chính. Bởi vậy, khi phân tích tình hình công nợ, ta phải tính toán cụ thể các khoản phải thu và các khoản phải trả giữa doanh nghiệp với các đối tác. Các khoản công nợ khi quá hạn mà doanh nghiệp vẫn chưa thanh toán được gọi là vốn chiếm dụng. Ngược lại, các khoản phải thu của doanh nghiệp quá hạn nhưng vẫn chưa thu hồi được gọi là vốn bị chiếm dụng. Khi số lượng vốn chiếm dụng hay vốn bị chiếm dụng tăng mạnh sẽ ảnh hưởng xấu đến tình hình tài chính của doanh nghiệp. để phân tích tình hình công nợ, các chỉ tiêu sau được sử dụng.

4.3.2 Phân tích khả năng thanh toán

Việc phân tích này xem xét mối quan hệ giữa khả năng thanh toán và nhu cầu thanh toán của doanh nghiệp tại một thời điểm nhất định. Do vậy việc phân tích này phụ thuộc rất nhiều vào thời điểm nào trong chu kỳ kinh doanh của doanh nghiệp hay đối với những doanh nghiệp có hoạt động SXKD mang tính thời vụ. Khả năng thanh toán của doanh nghiệp đề cập đến khả năng thanh khoản của những tài sản của doanh nghiệp. Tính thanh khoản phản ánh khả năng chuyển đổi một loại tài sản thành tiền mặt cần mất bao nhiêu thời gian và tốn bao nhiêu chi phí. Tài sản nào càng tốn ít thời gian và chi phí để chuyển đổi thành tiền mặt thì tính thanh khoản của tài sản đó càng cao và ngược lại. Vì vậy, ở BCđKT của doanh nghiệp thì

TSNH là những tài sản có tính thanh khoản cao hơn so với TSDH nên những TSNH sẽ được xem xét trước so với các TSDH. Khi xem xét khả năng thanh toán của một doanh nghiệp thì phải ưu tiên phân tích về khả năng thanh toán nợ ngắn hạn trước rồi mới đề cập đến khả năng thanh toán nợ dài hạn; vì đơn giản nếu các khoản công nợ ngắn hạn không thanh toán được thì chắc chắn sẽ không trang trải được những khoản công nợ dài hạn.

* Phân tích khả năng thanh toán nợ ngắn hạn

đối với bất kỳ doanh nghiệp nào thì ngoài việc ưu tiên số một là phải tạo ra lợi nhuận hay có khả năng sinh lời thì còn phải quan tâm đến một yếu tố mang tính chất sống còn đó là khả năng thanh toán công nợ, đặc biệt là nợ ngắn hạn. Cho dù doanh nghiệp đó đang làm ăn có lãi nhưng lại không có khả năng chi trả những khoản nợ ngắn hạn trong một khoảng thời gian dài hay khả năng thanh toán nợ ngắn hạn thấp thì dễ dẫn đến tình trạng phá sản.

Nợ ngắn hạn là những khoản mục mà doanh nghiệp có trách nhiệm phải trả trong vòng một năm hay một chu kỳ SXKD. Nợ ngắn hạn bao gồm: vay và nợ ngắn hạn, phải trả người bán, phải trả công nhân viên, thuế và các khoản phải nộp Nhà nước…Khi nói đến phân tích khả năng thanh toán, thì không thể không xem xét khả năng thanh toán nợ ngắn hạn, vì khi đảm bảo được khả năng này thì tình hình tài chính của doanh nghiệp lành mạnh, góp phần ổn định và khuyến khích hoạt động SXKD.

* Phân tích khả năng thanh toán nợ dài hạn

Trong các khoản mục nợ phải trả của doanh nghiệp, bên cạnh những khoản nợ ngắn hạn thì doanh nghiệp cũng còn có những khoản nợ dài hạn. Những khoản nợ này có thời gian trả nợ trên một năm hay một chu kỳ kinh doanh, bao gồm: phải trả người bán dài hạn, vay và nợ dài hạn…Những khoản nợ này thường được doanh nghiệp dùng để tài trợ việc mua sắm TSCđ, máy móc trang thiết bị sử dụng trong sản xuất hay đầu tư vào bất động sản, chứng khoán…Việc phân tích này sẽ giúp cho doanh nghiệp lên kế hoạch trả nợ đúng hạn, tăng uy tín của doanh nghiệp và lành mạnh hóa tình hình tài chính

4.4 Phân tích hiệu quả kinh doanh

4.4.1 Phân tích hiệu quả sử dụng tài sản

Tài sản là một loại tư liệu sản xuất thiết yếu và cốt lõi của mọi hoạt động trong doanh nghiệp. Bởi vậy khi xem xét tình hình tài chính của doanh nghiệp, một trong những nội dung quan trọng là đo lường hiệu quả sử dụng của tài sản. Tài sản trong mỗi doanh nghiệp có nhiều loại khác nhau nhưng trước hết, cần xem xét hiệu quả sử dụng của toàn bộ tài sản qua ba chỉ tiêu sau.

Sức sản xuất của tài sản = Doanh thu thuần / Tài sản bình quân

4.4.2 Phân tích hiệu quả sử dụng vốn chủ sở hữu

Mục tiêu hàng đầu của đa phần các doanh nghiệp là lợi nhuận kể cả trong ngắn hạn và dài hạn. để làm được điều đó, doanh nghiệp phải huy động, quản lý và sử dụng vốn có hiệu quả. Phân tích hiệu quả sử dụng vốn chỉ là một trong nhiều nội dung của phân tích hiệu quả kinh doanh. Việc phân tích này vừa là mục đích và cũng là yêu cầu trong công tác quản lý doanh nghiệp nhằm bảo toàn và phát triển nguồn vốn kinh doanh, nhất là nguồn VCSH. Hiệu quả sử dụng VCSH là nhân tố then chốt quyết định sự tồn vong của doanh nghiệp cũng như lợi ích sống còn của nhiều đối tượng quan tâm.

Hiệu quả sử dụng VCSH nhìn chung được xác định bằng cách đem kết quả đầu ra của doanh nghiệp so với VCSH được sử dụng để tạo ra kết quả tương ứng đó hay ngược lại. Hiệu quả sử dụng VCSH là mối quan tâm của không chỉ những người sử dụng thông tin bên trong mà còn cả những người sử dụng thông tin bên ngoài doanh nghiệp, nhất là đối với các nhà đầu tư trước khi đưa ra quyết định.

4.5 Phân tích rủi ro tài chính

Một trong những ý nghĩa quan trọng khi PTTC là dự báo tương lai về tài chính của doanh nghiệp. Nhưng tương lai luôn tồn tại một cách khách quan những điều không chắc chắn và hoàn toàn không phụ thuộc vào ý muốn chủ quan doanh nghiệp. đó chính là những rủi ro, mạo hiểm hay đơn giản là những điều không may mắn luôn tiềm ẩn và xuất hiện bất cứ lúc nào, đôi khi khiến doanh nghiệp không kịp xoay xở. Một nguyên tắc mà bất kỳ người quản lý và nhà đầu tư nào cũng phải lưu ý, đó là: nơi nào có rủi ro càng cao thì lãi suất càng lớn và ngược lại. Rủi ro trong kinh doanh bao gồm những loại sau: rủi ro về kinh tế, rủi ro về luật pháp, rủi ro đặc thù và rủi ro khác.

– Rủi ro về kinh tế: loại rủi ro này phụ thuộc vào sức khỏe của nền kinh tế, đang ở trong giai đoạn suy thoái hay phát triển, mức độ hòa nhập vào nền kinh tế khu vực và thế giới sâu và rộng ra sao.

– Rủi ro về luật pháp: Các doanh nghiệp đều chịu ảnh hưởng của các văn bản pháp luật về Luật doanh nghiệp, các văn bản pháp luật về chứng khoán và thị trường chứng khoán (đối với các doanh nghiệp đã CPH). Luật và các văn bản dưới luật trong lĩnh vực này đang trong quá trình hoàn thiện nên sự thay đổi về mặt chính sách luôn xảy ra và ít nhiều ảnh hưởng đến hoạt động của doanh nghiệp. Mặt khác, các doanh nghiệp hoạt động trong những lĩnh vực nhất định nên hoạt động còn chịu nhiều ảnh hưởng từ các chính sách khác của Nhà nước cũng như định hướng phát triển ngành… Tất cả những xu hướng, chính sách này đều ảnh hưởng tới sự phát triển của các doanh nghiệp.

– Rủi ro đặc thù: Các doanh nghiệp hoạt động còn gặp phải một số rủi ro đặc thù như sau:

+ Rủi ro tài chính: đa phần các doanh nghiệp khi tiến hành hoạt động SXKD đều ít nhiều huy động vốn từ các trung gian tài chính, hay đây chính là nguồn vốn vay của doanh nghiệp. Nguồn vốn vay nợ này góp phần vào nguồn vốn kinh doanh của doanh nghiệp và điều này ảnh hưởng đến cơ cấu (hay cấu trúc) tài chính của nguồn vốn kinh doanh.

+ Rủi ro về giá cả yếu tố đầu vào: Loại rủi ro này xuất phát chủ yếu do sự cạnh tranh gay gắt từ các đối thủ trong cùng ngành. Cạnh tranh tất yếu dẫn đến sự giảm giá sản phẩm hay dịch vụ nhưng vẫn phải đảm bảo chất lượng để giữ vững uy tín với khách hàng.

Rủi ro khác: Các rủi ro khác như thiên tai, địch họa.v.v… là những rủi ro bất khả kháng và khó dự đoán, nếu xảy ra sẽ gây thiệt hại lớn cho tài sản, con người và tình hình hoạt động chung của các doanh nghiệp.

Nguồn:Trung tâm Tri Thức Cộng Ðồng

Các tìm kiếm liên quan khác: luận văn phân tích tài chính doanh nghiệp, phan tich tai chinh doanh nghiep, phương pháp phân tích tài chính, các chỉ tiêu tài chính đặc trưng của doanh nghiệp, phương pháp phân tích báo cáo tài chính, phân tích tình hình tài chính doanh nghiệp, công thức phân tích báo cáo tài chính, phân tích báo cáo tài chính doanh nghiệp, báo cáo phân tích tài chính, …