Khái niệm, phân loại và đặc điểm của cho vay tiêu dùng là gì?

Cho vay tiêu dùng đang dần phổ biến trong cuộc sống bởi quy trình ngày càng đơn giản hóa, có tính pháp lý cao và phù hợp với mọi phân khúc đối tượng khách hàng. Vậy cho vay tiêu dùng là gì? đặc điểm, phân loại, hình thức và quy trình của cho vay tiêu dùng là gì?.Hãy cùng Tri Thức Cộng Đồng tìm hiểu qua bài viết dưới đây.

1. Cho vay tiêu dùng là gì?

Cho vay tiêu dùng là hình thức cấp tín dụng của ngân hàng đến khách hàng là cá nhân hay hộ gia đình nhằm thỏa mãn nhu cầu chi tiêu của khách hàng với nguyên tắc hoàn trả cả tiền gốc và lãi suất trong thời gian nhất định.

Cho vay tiêu dùng là gì?

Tùy vào mục đích của từng khách hàng mà các khoản vay tiêu dùng sẽ được sử dụng để trang trải đời sống sinh hoạt: trả góp, y tế, mua sắm hàng hóa dịch vụ,... hoặc nâng cao chất lượng cuộc sống: du lịch, du học, xây nhà, mua xe,..

2. Cho vay tiêu dùng có những đặc điểm gì?

Dựa vào các yếu tố là đối tượng vay vốn, nguyên tắc cho vay và những rủi ro mà cho vay tiêu dùng có được 5 đặc điểm điển hình, cụ thể như sau.

2.1. Quy mô cho vay

Dù là một khoản vay lớn hay nhỏ thì ngân hàng vẫn phải thực hiện đầy đủ các bước trong quy trình tín dụng, dẫn đến chi phí quản lý có sự tương đương với nhau, bởi vì chi phí tổ chức cho vay của ngân hàng luôn thống nhất với mọi quy mô.

2.2. Cho vay tiêu dùng tăng giảm theo chu kỳ

• Cho vay tiêu dùng biến động theo chu kỳ của nền kinh tế, khi nền kinh tế phát triển kéo theo tiềm năng lợi nhuận lớn thì ngân hàng sẽ thúc đẩy cho vay. 
• Ngược lại, khi nền kinh tế suy thoái sẽ kéo theo thất nghiệp và lạm phát tăng cao, làm cho khách hàng hạn chế sự tin tưởng và vay vốn từ ngân hàng.

Cho vay tiêu dùng có những đặc điểm gì?

2.3. Nhu cầu vay tiêu dùng ít phụ thuộc với lãi suất

• Lãi suất cho vay tiêu dùng thường là cố định, khách hàng thường quan tâm đến số tiền mà họ phải trả định kỳ hơn là quan tâm lãi suất.
• Ngoài mối quan hệ và mức thu nhập, cho vay tiêu dùng còn phụ thuộc vào trình độ dân trí của khách hàng.

2.4. Nguồn trả nợ vay tiêu dùng luôn biến động

• Các yếu tố như mức chênh lệch giữa lương, thưởng thu nhập, chi phí sinh hoạt cá nhân là nguồn hoàn trả nợ của khách hàng và chúng luôn có sự biến động nhất định.
• Những nguyên nhân chủ yếu dẫn đến sự biến động nguồn trả nợ: chu kỳ nền kinh tế, thu nhập thực tế, trình độ văn hóa của khách hàng, thiên tai, sự cố cá nhân,...

2.5. Chất lượng thông tin khách hàng

• Uy tín của khách hàng sẽ ảnh hưởng đến khả năng thu hồi nợ của ngân hàng. Chất lượng khách hàng được xây dựng dựa trên mức độ thiện chí hoàn trả nợ vay. 
• Tuy nhiên, việc thu thập thông tin các nhóm khách hàng luôn khó đầy đủ và chính xác, do đó thường dẫn đến những rủi ro tín dụng cho ngân hàng.

Xem thêm: Mục đích của tích lũy tư bản

3. Cho vay tiêu dùng có những hình thức nào?

Dịch vụ cho vay tiêu dùng gồm có vay thế chấp và vay tín chấp, đều là cho vay tiêu dùng nhưng 2 loại hình này có những những đặc điểm khác biệt nhất định.

Cho vay tiêu dùng có những hình thức nào?

3.1. Cho vay tiêu dùng thế chấp

• Cho vay tiêu dùng thế chấp là hình thức cho vay tiêu dùng có yêu cầu tài sản đảm bảo (tài sản thế chấp).
•  Để được ngân hàng đồng ý cho vay thế chấp, người đi vay bắt buộc phải thế chấp tài sản có giá trị do mình sở hữu, có thể là bất động sản (nhà, đất) hoặc động sản (xe cộ, cổ phiếu hoặc các tài sản giá trị khác).

3 lưu ý liên quan đến vay tiêu dùng thế chấp:

• Được ngân hàng yêu cầu: vì khoản vay nào cũng tiềm ẩn những rủi ro nhất định, tài sản thế chấp là điều kiện bắt buộc và cũng là sự ràng buộc cuối cùng để ngân hàng thu hồi vốn trong trường hợp rủi ro xảy ra.
• Quyền sở hữu không thay đổi: tài sản thế chấp vẫn hoàn toàn thuộc quyền sở hữu của khách hàng trong quá trình vay vốn, khách hàng vẫn sử dụng tài sản bình thường mà không có bất kỳ ảnh hưởng gì.
• Tài sản thế chấp sẽ bị thu hồi trong trường hợp: khi và chỉ khi khách hàng mất khả năng trả nợ.

3.2. Cho vay tiêu dùng tín chấp

• Cho vay tiêu dùng tín chấp là hình thức cho vay không yêu cầu tài sản đảm bảo, sự vay vốn gần như dựa hoàn toàn vào uy tín của khách hàng. 
• Để khẳng định uy tín thì người đi vay phải chứng minh được những thông tin cụ thể như thu nhập, các hóa đơn, các hợp đồng giá trị,..có liên quan.

Mong rằng những thông tin trên sẽ giúp cho các bạn sinh viên tham khảo thêm nội dung cho bài luận của mình. Các bạn có thể tham khảo ngay Đặc điểm của ngân hàng thương mại cổ phần của Tri Thức Cộng Đồng để được tìm hiểu rõ hơn.

4. Phân loại cho vay tiêu dùng

Cho vay tiêu dùng được phân thành nhiều loại khác nhau phù hợp với nhu cầu đa dạng của thị trường khách hàng, cụ thể như sau:

Phân loại cho vay tiêu dùng

4.1. Căn cứ vào mục đích vay

• Vay tiêu dùng cư trú: Là các khoản vay đáp ứng nhu cầu mua sắm, cải tạo hoặc xây dựng nhà ở của khách hàng cá nhân hoặc hộ gia đình. Đây là khoản vay vốn có giá trị lớn và có thời hạn kéo dài. 
• Vay tiêu dùng phi cư trú: Là khoản vay vốn phục vụ nhu cầu cải thiện chất lượng cuộc sống: mua xe, mua đồ dùng sinh hoạt, du lịch, y tế,...Các khoản vay này có tính chất nhỏ lẻ và thời hạn ngắn.

4.2. Căn cứ vào phương thức hoàn trả

Vay tiêu dùng trả góp

• Khái niệm: Vay tiêu dùng trả góp là hình thức cho phép người đi vay được trả nợ (cả gốc lẫn lãi suất) nhiều lần, theo kỳ hạn nhất định trong thời hạn cho vay (tháng, quý).
• Trường hợp áp dụng: cho các khoản vay có giá trị lớn, lâu dài và khách hàng không thể đáp ứng được yêu cầu thanh toán hết số nợ trong một lần.

Vay tiêu dùng phi trả góp

• Khái niệm: Vay tiêu dùng phi trả góp là hình thức cho vay bắt buộc khách hàng phải thanh toán hết nợ vay cho ngân hàng trong một lần duy nhất khi đến thời hạn đã cam kết.
• Trường hợp áp dụng: cho các khoản vay giá trị nhỏ và có thời hạn ngắn.

Vay tiêu dùng tuần hoàn

• Khái niệm: Vay tiêu dùng tuần hoàn là hình thức ngân hàng cho phép khách hàng được vay và trả nợ nhiều lần một cách tuần hoàn, theo hạn mức tín dụng nhất định.
• Cách thức giao dịch: bằng cách sử dụng thẻ tín dụng hoặc phát hành phiếu séc được thấu chi dựa trên tài khoản vãng lai.
• Trường hợp áp dụng: dựa trên căn cứ vào nhu cầu chi tiêu và thu nhập định kỳ của khách hàng trong thời hạn tín dụng đã được thỏa thuận trước đó.

4.3. Căn cứ vào nguồn gốc của khoản nợ

• Vay tiêu dùng trực tiếp: Là các khoản vay tiêu dùng mà trong đó ngân hàng trực tiếp làm việc với khách hàng. Các quy trình từ thẩm định hồ sơ vay vốn đến thu hồi nợ đều được thực hiện bởi ngân hàng.
• Vay tiêu dùng gián tiếp: Là hình thức ngân hàng tài trợ cho các công ty bán lẻ để họ bán hàng trả góp cho người tiêu dùng, bằng cách mua lại các khoản nợ phát sinh do các công ty này đã bán chịu hàng hóa hay dịch vụ cho khách hàng. 

5. Phân loại đối tượng hoạt động cho vay tiêu dùng

Việc phân loại khách hàng sẽ giúp ngân hàng hiểu được nhu cầu và đưa ra những gói sản phẩm cho vay tiêu dùng phù hợp, hiệu quả nhất cho từng nhóm đối tượng.

Phân loại đối tượng hoạt động cho vay tiêu dùng

5.1. Phân theo thu nhập

Nhóm người thu nhập thấp 

• Là nhóm khách hàng có thu nhập hạn chế không đủ để đáp ứng nhu cầu đa dạng của cuộc sống, do đó nhu cầu tín dụng thấp. 
• Tuy nhiên họ cũng có nhu cầu nâng cao cuộc sống như bất kỳ nhóm đối tượng nào khác, nếu có các khoản vay tiêu dùng phù hợp sẽ hình thành nên các khoản vay ở nhóm đối tượng này. 

Nhóm người thu nhập trung bình

Nhu cầu tín dụng của nhóm khách này có xu hướng tăng trưởng mạnh bởi họ đã có cho mình một khoản tiết kiệm nhỏ và thu nhập ổn định trong tương lai có thể chi trả cho những nhu cầu tiêu dùng hiện tại.

Nhóm những người thu nhập cao

• Là nhóm khách hàng mà tiền của họ thường để đầu tư vào các hạng mục dài hạn, nên họ xem những khoản vay tiêu dùng là các khoản phụ trợ linh hoạt, trợ giúp thêm cho các khoản thanh toán. 
• Các khoản vay tiêu dùng của nhóm khách này thường có tỷ trọng rất nhỏ so với tổng tài sản mà họ đang sở hữu nhưng lại là một số tiền lớn so với nhóm khách khác, cho nên đây là nhóm khách hàng rất tiềm năng của ngân hàng.

5.2. Phân theo tình trạng công tác hay lao động

Nhu cầu vay tiêu dùng của khách hàng còn phụ thuộc vào tính chất công việc, nghề nghiệp. Chúng ta có thể chia thành 4 nhóm khách hàng như sau:

• Cán bộ công nhân viên chức
• Những người có công việc kinh doanh riêng
• Những người hành nghề chuyên nghiệp: Bác sĩ, luật sư, ca sĩ,..
• Những người lao động tự do

Tuy nhiên, những khách hàng thuộc 3 nhóm đầu thường có nhu cầu vay tiêu dùng cao hơn nhóm cuối bởi họ có công việc ổn định và thu nhập cao hơn.

6. Quy trình cho vay tiêu dùng

Quy trình cho vay tiêu dùng được tính bắt đầu khi ngân hàng nhận được hồ sơ và kết thúc khi khách hàng hoàn tất thanh lý hợp đồng tín dụng. Quy trình gồm 6 bước cơ bản:

Quy trình cho vay tiêu dùng

Bước 1: Tiếp nhận hồ sơ vay vốn tiêu dùng từ khách hàng

Sau khi nhận được yêu cầu, nhân viên tín dụng sẽ thẩm định sơ bộ về mục đích vay và khả năng tài chính của khách hàng, sau đó hướng dẫn khách hàng làm hồ sơ vay tiêu dùng.

Hồ sơ vay tiêu dùng bao gồm hồ sơ cá nhân và hồ sơ khoản vay, cụ thể như sau:

• Hồ sơ cá nhân: Giấy tờ thông tin cá nhân (CMND/CCCD/Hộ chiếu), chứng minh nơi ở (Hộ khẩu, giấy tạm trú, KT3), giấy đăng ký kết hôn (nếu có).
• Hồ sơ khoản vay: Đơn đề nghị vay vốn (quy định khác nhau tùy từng ngân hàng), tài liệu chứng minh mục đích vay vốn, chứng minh thu nhập.

Bước 2: Thẩm định điều kiện cho vay tiêu dùng

Được thực hiện sau khi nhận hồ sơ khách hàng. Đây là bước quan trọng của quy trình nhằm xác minh độ chính xác và tin cậy của hồ sơ mà khách hàng đã cung cấp, việc thẩm định sẽ quyết định khách hàng có được chấp thuận cho vay hay không.

Bước 3: Phân tích tín dụng

• Phân tích tín dụng sẽ giúp ngân hàng xác định được những rủi ro phát sinh và các biện pháp hạn chế chúng. 
• Từ các thông tin phân tích sẽ đánh giá được uy tín, tư cách pháp nhân, khả năng thanh toán của khách hàng trong quá khứ, hiện tại, tương lai. Sau đó sẽ chuyển thông tin đến bộ phận phê duyệt để tiến hành xét duyệt.

Bước 4: Xét duyệt cho vay tiêu dùng

• Tại bước này, bộ phận phê duyệt sẽ dựa trên những thông tin đã xác minh và phân tích về hồ sơ của khách hàng để quyết định xem có đồng ý cho vay hay không. 
• Nếu hồ sơ vay được thông qua, nhân viên tín dụng sẽ thông báo đến khách hàng và tiến tới ký kết hợp đồng.

Bước 5: Ký kết hợp đồng và giải ngân

Khi hồ sơ cho vay tiêu dùng được chấp thuận, ngân hàng sẽ tiến hành ký hợp đồng với khách hàng. Việc giải ngân sẽ thực hiện sau khi được Giám đốc ký duyệt cho bộ phận kế toán.

2 điều khách hàng cần lưu ý:

• Nên hỏi rõ các thông tin về khoản vay, lãi suất và kỳ hạn thanh toán để tránh trường hợp trả nợ không đúng hạn hoặc lãi suất sẽ dẫn đến nợ xấu.
• Mọi khoản vay đều được kiểm soát có đúng với nhu cầu vay hay không, nếu xảy ra những tiêu cực thì ngân hàng có thể thu hồi khoản vay bất cứ lúc nào.

Bước 6: Thu nợ và phán quyết tín dụng mới

• Đây là bước cuối cùng của quy trình cho vay tiêu dùng. Đến kỳ hạn thanh toán, khách hàng sẽ được bộ phận thu hồi nợ của ngân hàng thông báo.
• Khách hàng phải thanh toán một khoản tiền gồm tiền lãi và một phần của khoản vay gốc. Số tiền này được 2 bên thỏa thuận rõ trong hợp đồng đã ký trước đó.
• Những trường hợp cần phán quyết tín dụng mới: khách hàng trả nợ trễ hoặc mất khả năng thanh toán thì ngân hàng sẽ xem xét tình hình thực tế để có những phán quyết tín dụng mới sao cho phù hợp. 

Xem thêm: Tổng hợp khái niệm bán lẻ và ngân hàng bán lẻ

Tài liệu tham khảo

1. Cho vay tiêu dùng là gì? Đặc điểm của hình thức cấp tín dụng này?. Chìa khóa pháp luật.
2. Quy trình cho vay tiêu dùng cá nhân chi tiết nhất. (2020). SHB Finance.
3. Cho vay tiêu dùng là gì, mục đích sử dụng vốn vay tiêu dùng. (2018). Topbank.vn.