Công ty đa quốc gia là gì? Đặc điểm và vai trò của các công ty này

Chắc hẳn bạn đã từng nghe đến mô hình công ty đa quốc gia rất nhiều. Vậy công ty đa quốc gia là gì? Vai trò và đặc điểm của các công ty đa quốc gia là gì? Hãy cùng Tri Thức Cộng Đồng tìm hiểu qua bài viết sau đây.

Mục lục

1. Công ty đa quốc gia là gì?

Công ty đa quốc gia là gì?

Công ty đa quốc gia ( tên tiếng Anh là Multinational Corporation – MNC) là công ty có trụ sở và hoạt động tại nhiều quốc gia khác nhau. Các công ty này thường có quy mô lớn và có nguồn vốn có thể vượt cả ngân sách của nhiều quốc gia và có ảnh hưởng lớn tới nền kinh tế toàn cầu. Theo Liên Hợp Quốc ước tính có ít nhất 35000 công ty đa quốc gia trên khắp thế giới.

2. Các loại hình công ty đa quốc gia

Các công ty đa quốc gia có thể xếp vào 3 nhóm lớn theo cấu trúc các phương tiện sản xuất:

Công ty đa quốc gia “theo chiều ngang”: là công ty sản xuất các sản phẩm cùng loại hoặc tương tự ở các quốc gia khác nhau (ví dụ: McDonalds, KFC, Starbucks,…).
Công ty đa quốc gia “theo chiều dọc”: là công ty có quy trình sản xuất được trải dài trên nhiều quốc gia khác nhau. Ví dụ tại nước A sẽ sản xuất nguyên liệu sau đó xuất sang nước B để tiếp tục hoàn thiện (ví dụ: Adidas, Nike…).
Công ty đa quốc gia “nhiều chiều”: là công ty có các cơ sở sản xuất ở các nước khác nhau mà chúng hợp tác theo cả chiều ngang và chiều dọc (ví dụ: Microsoft).

>> Đọc thêm: Khái niệm, đặc điểm và vai trò của đầu tư phát triển

3. Đặc điểm của công ty đa quốc gia

Công ty đa quốc gia có nhiều đặc điểm khác với các doanh nghiệp khác như:

3.1. Phạm vi hoạt động trải rộng trên nhiều quốc gia

Dù theo đuổi chiến lược thâm nhập nước ngoài hay mở rộng toàn cầu, đặc trưng của một công ty đa quốc gia là quy mô và phạm vi phân bổ tài sản của nó. Sự tồn tại thực sự của các công ty đa quốc gia là dựa vào khả năng dễ di chuyển của một số nhân tố sản xuất nhất định giữa các nước.

Thay vì chỉ tập trung trong nước, công ty đa quốc gia luôn tìm kiếm cơ hội trên thị trường quốc tế:

Bộ phận sản xuất: Cân nhắc địa điểm đặt nhà máy ở bất kỳ đâu trên thế giới.
Bộ phận marketing: Nghiên cứu thị trường toàn cầu để thâm nhập.
Bộ phận tài chính: Huy động vốn và cơ hội đầu tư từ nhiều thị trường quốc tế.

Điểm khác biệt quan trọng của công ty đa quốc gia là khả năng tìm kiếm, thực hiện và hợp tác trong sản xuất, marketing, nghiên cứu và phát triển (R&D) cũng như tài chính trên quy mô toàn cầu.

Ví dụ:

Một nhà máy dược phẩm ở Thụy Sỹ có thể được tài trợ bằng vốn huy động từ thị trường đôla châu Âu tại Luân Đôn, để mua thiết bị của Đức cho công ty con ở Brazil.

3.2. Linh hoạt và tốc độ là yếu tố sống còn

Linh hoạt và tốc độ chính là những nhân tố cần thiết đối với việc hợp nhất hoạt động toàn cầu. Bởi khả năng phát triển, sản xuất và phân phối sản phẩm hoặc dịch vụ nhanh chóng cho phép các doanh nghiệp chiếm được khách hàng, những người cần sự đáp ứng linh hoạt, nhanh chóng và đổi mới thường xuyên.

Ví dụ:

Một con búp bê Barbie có thể được làm ở 10 nước – thiết kế tại California, với những bộ phận và quần áo từ Nhật, Trung Quốc, Hồng Kông, Malaysia, Indonexia, Hàn Quốc, Ý, Đài Loan, được lắp ráp tại Mexico và được bán trên 144 nước.

3.3. Động lực phát triển của công ty đa quốc gia là khác nhau

Các công ty đa quốc gia có động lực phát triển khác nhau, nhưng đều chịu ảnh hưởng từ các yếu tố toàn cầu như:

Việc dỡ bỏ hoặc giảm bớt rào cản đối với đầu tư nước ngoài.
Chi phí vận tải và thông tin ngày càng giảm.
Thị trường vốn quốc tế hoạt động tự do hơn, cho phép huy động nguồn vốn khổng lồ và bảo hiểm rủi ro tài chính.

Nhờ đó, cơ hội mở rộng thị trường và tăng trưởng doanh thu ngày càng lớn, thúc đẩy doanh nghiệp tiến ra quốc tế.

Nhưng không phải công ty đa quốc gia nào cũng giống nhau về động lực bước ra thị trường quốc tế, bởi họ thường tìm kiếm những cơ hội rất khác nhau:

3.3.1. Tìm kiếm nguyên liệu thô

Tài nguyên thiên nhiên như dầu mỏ, khoáng sản, cao su hay gỗ phân bố không đồng đều trên thế giới. Để tiếp cận nguồn lực này, các công ty đa quốc gia buộc phải mở rộng hoạt động sang những quốc gia sở hữu tài nguyên. Việc chủ động kiểm soát mỏ khai thác giúp họ ổn định nguồn cung, giảm rủi ro từ biến động giá cả, chính sách hay thiên tai, đồng thời duy trì chuỗi sản xuất liên tục và tăng năng lực cạnh tranh toàn cầu.

Làm chủ nguyên liệu thô cũng đồng nghĩa với việc nắm giữ lợi thế trong chuỗi giá trị. Các tập đoàn có thể điều tiết giá, chi phối thị trường và thậm chí tạo ảnh hưởng chính trị – kinh tế tại khu vực khai thác.

Trong thời kỳ thực dân, nhiều cường quốc châu Âu thành lập các công ty như East India Company hay Hudson’s Bay Company để khai thác tài nguyên thuộc địa. Ngày nay, vai trò này tiếp tục được duy trì bởi các tập đoàn dầu khí và khai khoáng đa quốc gia. Những “ông lớn” như British Petroleum (BP), Standard Oil, International Nickel, Anaconda Copper hay Kennecott Copper đã tiên phong đầu tư ra nước ngoài từ đầu thế kỷ 20, đặt nền móng cho quá trình toàn cầu hóa tài nguyên và trở thành động lực phát triển của nhiều công ty đa quốc gia hiện đại.

3.3.2. Mở rộng và tìm kiếm thị trường

Một động lực phổ biến của FDI là mở rộng thị trường để tăng doanh số. Thay vì chỉ xuất khẩu, nhiều tập đoàn như IBM, Volkswagen, Unilever, Nestlé, McDonald’s, Coca-Cola đã thành công nhờ đầu tư sản xuất và kinh doanh trực tiếp ở nước ngoài.

Ngay từ thế kỷ 19, các công ty như Colt Firearms, Singer, Philips đã tìm kiếm thị trường quốc tế. Sau Thế chiến II, FDI chủ yếu dưới dạng mua lại nhà xưởng và thiết bị. Đến thập niên 1950, dòng vốn từ Mỹ sang Tây Âu tập trung vào tariff-jumping FDI – đầu tư trực tiếp để vượt rào thuế quan. Từ thập niên 1960, xu hướng này mở rộng theo chiều hai chiều giữa Mỹ, Tây Âu và Nhật Bản.

3.3.3. Tối thiểu hóa chi phí sản xuất

Một động lực quan trọng khác thúc đẩy các công ty đa quốc gia đầu tư ra nước ngoài là tận dụng chi phí nhân công và sản xuất thấp để duy trì lợi thế cạnh tranh.

Ngành điện tử là minh chứng rõ rệt. Từ thập niên 1960, Texas Instruments đã mở nhà máy bán dẫn tại châu Á nhằm giảm chi phí và khai thác nguồn lao động kỹ thuật giá rẻ. Sau đó, nhiều công ty như Atari và Zenith cũng chuyển một phần sản xuất sang các quốc gia có chi phí thấp.

Ngày nay, xu hướng này tiếp tục mạnh mẽ. Apple hợp tác với đối tác Trung Quốc để sản xuất iPhone và linh kiện, trong khi Samsung chọn Việt Nam làm cứ điểm sản xuất lớn, chiếm hơn 50% sản lượng smartphone toàn cầu. Những ví dụ này cho thấy chiến lược tối ưu chi phí vẫn là động lực cốt lõi trong sự mở rộng toàn cầu của các tập đoàn đa quốc gia.

>> Tham khảo thêm: Dịch vụ phân tích dữ liệu SPSS uy tín giá rẻ cho sinh viên

3.4. Cơ chế chuyển giao nội bộ của công ty đa quốc gia

Từ góc độ quản lý tài chính, các công ty đa quốc gia (MNCs) khác biệt so với doanh nghiệp quốc gia ở chỗ họ có thể chuyển tiền và lợi nhuận trong nội bộ tập đoàn. Nhờ hoạt động trong hệ thống tài chính quốc tế, MNCs không bị giới hạn bởi một quốc gia duy nhất.

3.4.1. Các cơ chế chuyển giao phổ biến

Giá chuyển nhượng (transfer pricing): định giá hàng hóa, dịch vụ giữa các chi nhánh để di chuyển lợi nhuận sang nơi có thuế thấp.
Tín dụng liên công ty: cho vay – đi vay trong nội bộ để điều tiết dòng vốn.
Thanh toán bản quyền, nhãn hiệu, thương hiệu: sử dụng phí bản quyền hoặc phí nhãn hiệu để luân chuyển lợi nhuận.
Điều chỉnh thời gian thanh toán: đẩy nhanh hoặc trì hoãn thanh toán liên công ty nhằm tối ưu dòng tiền.

3.4.2. Tự do trong lựa chọn kênh tài chính

Trên thực tế, công ty đa quốc gia có nhiều kênh linh hoạt để di chuyển vốn quốc tế. Họ có thể lựa chọn:

Nhượng quyền thương mại,
Chuyển giao nhãn hiệu, công nghệ,
Tín dụng đa tiền tệ với lãi suất và kế hoạch trả nợ khác nhau.

Sự đa dạng này giúp họ vừa giảm chi phí, tăng lợi nhuận, vừa dễ dàng thích ứng với tình hình tài chính ở từng quốc gia. Đây là lợi thế lớn mà các doanh nghiệp địa phương khó có được, đặc biệt trong quan hệ với chính phủ sở tại. Việc kết hợp các kênh này giúp họ tối ưu hóa lợi nhuận toàn cầu và dễ dàng thích ứng với tình hình tài chính ở từng quốc gia.

3.4.3. Lợi thế so với doanh nghiệp nội địa

Do khai thác sự khác biệt trong hệ thống luật thuế và tài chính, MNCs có khả năng tận dụng sự khác biệt giữa các hệ thống thuế và quy định tài chính quốc gia. Điều này cho phép họ di chuyển lợi nhuận đến những nơi có ưu đãi thuế hoặc chi phí vốn thấp.

Nhờ cơ chế chuyển giao nội bộ, dòng tiền quốc tế mà MNCs tạo ra thường linh hoạt và hiệu quả hơn nhiều so với các giao dịch giữa những doanh nghiệp độc lập trong cùng quốc gia. Đây chính là lợi thế lớn, giúp MNCs vượt trội hơn so với doanh nghiệp địa phương trong cả khả năng tài chính lẫn sức cạnh tranh toàn cầu.

4. Vai trò của các công ty đa quốc gia

Vai trò của các công ty đa quốc gia

Các công ty đa quốc gia có vai trò quan trọng trong thúc đẩy kinh tế toàn cầu. Họ mang đến vốn đầu tư, công nghệ, bí quyết quản lý hiện đại và mở ra cơ hội hợp tác quốc tế. Vai trò của các công ty đa quốc gia không chỉ dừng lại ở khía cạnh sản xuất và thương mại, mà còn lan tỏa sang giáo dục, đào tạo nhân lực và chuyển giao tri thức.

Tại Việt Nam, sự hiện diện của các công ty đa quốc gia tại Việt Nam như Samsung, Intel, LG, Unilever hay Nestlé đã góp phần lớn vào tăng trưởng GDP và kim ngạch xuất khẩu. Các tập đoàn này tạo hàng triệu việc làm, nâng cao kỹ năng lao động và thúc đẩy hình thành chuỗi cung ứng hiện đại. Họ cũng mang đến chuẩn mực quản lý mới, tạo động lực cạnh tranh và giúp doanh nghiệp trong nước hội nhập sâu hơn vào mạng lưới sản xuất toàn cầu.

5. Các công ty đa quốc gia tại Việt Nam

Các công ty đa quốc gia tại Việt Nam

Việt Nam là nước có lợi thế về nhân công, chính sách thu hút các công ty nước ngoài. Chính vì vậy đây là điểm đến của nhiều công ty đa quốc gia để đặt cơ sở sản xuất hoặc kinh doanh. Một số công ty đa quốc gia nổi bật tại nước ta đó là:

Trong lĩnh vực hàng tiêu dùng: Unilever, P&G, Nestlé, Coca-Cola, Suntory PepsiCo.
Trong lĩnh vực công nghệ: Samsung, Microsoft, IBM, Sony, Panasonic.
Trong lĩnh vực xe cộ: Honda, Toyota, Hyundai, Yamaha.
Trong lĩnh vực bán lẻ và thương mại điện tử: Shopee, AEON.
Trong lĩnh vực tư vấn và dịch vụ: Schlumberger, Wipro.
Các lĩnh vực khác: Johnson & Johnson, Canon, Sơn TOA.

Như vậy, qua bài viết trên đây, chúng ta đã cùng tìm hiểu thế nào là công ty đa quốc gia cũng như những đặc điểm, vai trò và một số công ty đa quốc gia đang hoạt động tại Việt Nam. Hy vọng những thông tin mà chúng tôi cung cấp trên đây sẽ hữu ích với các bạn.