Kiến trúc thượng tầng là gì? Đặc điểm, tính chất và vai trò trong xã hội

Kiến trúc thượng tầng là gì? Đặc điểm và tính chất của khái niệm này được thể hiện ra sao? Những yếu tố nào tạo nên toàn bộ bức tranh tinh thần của xã hội? Hãy cùng Tri thức cộng đồng tìm hiểu chi tiết trong bài viết dưới đây.

Kiến trúc thượng tầng là gì? Đặc điểm và tính chất

1. Kiến trúc thượng tầng là gì?

Kiến trúc thượng tầng là toàn bộ những quan điểm, tư tưởng và thiết chế tinh thần trong xã hội, bao gồm chính trị, pháp luật, đạo đức, tôn giáo, triết học, nghệ thuật và các tổ chức như nhà nước, đảng phái, giáo hội, đoàn thể. Đây là “tầng trên” của xã hội, được hình thành trên nền tảng cơ sở hạ tầng (quan hệ sản xuất, lực lượng sản xuất, kinh tế).

Trong triết học Mác-Lênin, kiến trúc thượng tầng phản ánh tính chất của cơ sở hạ tầng. Khi cơ sở kinh tế thay đổi, kiến trúc thượng tầng cũng dần thay đổi để phù hợp. Ngược lại, thượng tầng có thể tác động mạnh mẽ đến hạ tầng, thúc đẩy hoặc kìm hãm sự phát triển xã hội.

>> Đọc thêm: Tổng hợp 10 mẫu luận văn đại học Cần Thơ khoa kinh tế có ĐIỂM CAO NHẤT

2. Đặc điểm của kiến trúc thượng tầng

Đặc điểm của kiến trúc thượng tầng thể hiện trước hết ở tính giai cấp sâu sắc, bởi nó phản ánh lợi ích và quan điểm của giai cấp thống trị trong xã hội. Bên cạnh đó, kiến trúc thượng tầng có kết cấu đa dạng và phức tạp, bao gồm nhiều lĩnh vực như chính trị, pháp luật, đạo đức, tôn giáo, triết học, nghệ thuật…Các yếu tố này vừa độc lập vừa gắn bó chặt chẽ, tác động qua lại lẫn nhau.

Một đặc điểm quan trọng khác là mối quan hệ trực tiếp hoặc gián tiếp với cơ sở hạ tầng: trong khi chính trị và pháp luật thường thay đổi nhanh chóng theo biến động kinh tế, thì các lĩnh vực như tôn giáo hay nghệ thuật lại biến đổi chậm hơn, tạo nên tính kế thừa lâu dài..

3. Tính chất của kiến trúc thượng tầng

Tính chất của kiến trúc thượng tầng được thể hiện qua nhiều khía cạnh nổi bật. Trước hết là tính lịch sử, bởi nó luôn gắn liền với từng hình thái kinh tế, xã hội cụ thể và thay đổi khi cơ sở hạ tầng biến đổi. Đồng thời, kiến trúc thượng tầng mang tính kế thừa, không phủ định hoàn toàn cái cũ mà chọn lọc, tiếp thu những yếu tố còn phù hợp để bổ sung và phát triển.

Một điểm quan trọng khác là tính độc lập tương đối, nghĩa là các yếu tố tư tưởng, đạo đức, tôn giáo hay nghệ thuật có thể vận động theo quy luật riêng, thậm chí đi trước hoặc đi sau sự phát triển kinh tế. Chính những tính chất này giúp kiến trúc thượng tầng vừa phản ánh hiện thực vừa tác động ngược lại, định hướng tiến trình phát triển xã hội.

4. Vai trò của kiến trúc thượng tầng trong xã hội

Vai trò của kiến trúc thượng tầng trong xã hội được thể hiện ở nhiều phương diện quan trọng. Trước hết, nó tạo nên nền tảng tư tưởng và tinh thần, định hướng giá trị sống, chuẩn mực đạo đức, niềm tin tôn giáo cũng như quan niệm thẩm mỹ của cộng đồng. Kiến trúc thượng tầng còn là công cụ chính trị, pháp luật của giai cấp thống trị, giúp duy trì trật tự xã hội và bảo vệ cơ sở hạ tầng kinh tế.

Đồng thời, nó có khả năng thúc đẩy sự phát triển khi phù hợp với cơ sở hạ tầng, tạo động lực cho tiến bộ xã hội; ngược lại, khi trở nên lạc hậu, nó có thể kìm hãm, cản trở sự vận động của kinh tế và đời sống xã hội. Chính vì vậy, kiến trúc thượng tầng giữ vai trò vừa phản ánh hiện thực, vừa định hướng và chi phối con đường phát triển của toàn bộ xã hội.

5. Mối quan hệ biện chứng giữa cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng

Mối quan hệ biện chứng giữa cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng thể hiện ở sự tác động qua lại chặt chẽ và không thể tách rời. Cơ sở hạ tầng, với nền tảng là quan hệ sản xuất và lực lượng sản xuất, giữ vai trò quyết định đến bản chất, nội dung và hình thức của kiến trúc thượng tầng. Khi kinh tế thay đổi, thượng tầng cũng phải điều chỉnh để phù hợp.

Ngược lại, kiến trúc thượng tầng không chỉ phản ánh mà còn có khả năng tác động trở lại cơ sở hạ tầng: nếu phù hợp sẽ củng cố, thúc đẩy sự phát triển; nếu lạc hậu sẽ trở thành lực cản, tạo ra mâu thuẫn, thậm chí dẫn tới cách mạng xã hội để tái lập sự cân bằng.

6. Kiến trúc thượng tầng ở Việt Nam hiện nay

Về kiến trúc thượng tầng ở Việt Nam, Đảng ta khẳng định: Lấy chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh làm kim chỉ nam cho mọi hành động của toàn Đảng, toàn dân ta. Nội dung cốt lõi của chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh là tư tưởng về sự giải phóng con người khỏi chế độ bóc lột thoát khỏi nỗi nhục của mình là đi làm thuê bị đánh đập, lương ít.

Bởi vậy, trong sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội của nhân dân ta, việc giáo dục truyền bá chủ nghĩa Mác-Lênin tư tưởng Hồ Chí Minh trở thành tư tưởng chủ đạo trong đời sống tinh thần của xã hội là việc làm thường xuyên, liên tục của cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa trên lĩnh vực kiến trúc thượng tầng.

Xây dựng hệ thống chính trị, xã hội chủ nghĩa mang bản chất giai cấp công nhân, do Đảng cộng sản lãnh đạo đảm bảo cho nhân dân là người chủ thực sự của xã hội. Toàn bộ quyền lực của xã hội thuộc về nhân dân thực hiện dân chủ xã hội chủ nghĩa đảm bảo phát huy mọi khả năng sáng tạo, tích cực chủ động của mọi cá nhân.

Trong cương lĩnh xây dựng đất nước thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội, Đảng ghi rõ : ”xây dựng nhà nước xã hội chủ nghĩa , nhà nước của dân, do dân và vì dân, liên minh giai cấp công nhân với giai cấp nông dân và tầng lớp trí thức làm nền tảng, do Đảng cộng sản lãnh đạo ”. Như vậy, tất cả các tổ chức, bộ máy tạo thành hệ thống chính trị – xã hội không tồn tại như một mục đích tư nhân mà vì phục vụ con người, thực hiện cho được lợi ích và quyền lợi thuộc về nhân dân lao động.

Mỗi bước phát triển của cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng là một bước giải quyết mâu thuẫn giữa chúng. Việc phát triển và củng cố cơ sở hạ tầng điều chỉnh và củng cố các bộ phận của kiến trúc thượng tầng là một quá trình diễn ra trong suốt thời kỳ quá độ.

Kiến trúc thượng tầng của xã hội có đối kháng giai cấp mang tính giai cấp sâu sắc. Tính giai cấp của kiến trúc thượng tầng biểu hiện ở sự đối địch về quan điểm, tư tưởng và các cuộc đấu tranh về tư tưởng của các giai cấp đối kháng.

Bộ phận có quyền lực mạnh nhất của kiến trúc thượng tầng của xã hội có tính chất đối kháng giai cấp là nhà nước-Đây là công cụ của giai cấp thống trị tiêu biểu cho xã hội về mặt pháp lý- chính trị.

Thời kỳ quá độ từ CNTB lên CNCS, những tàn dư tư tưởng của các giai cấp thống trị bóc lột vẫn còn tồn tại trong kiến trúc thượng tầng. Vì vậy, trong kiến trúc thượng tầng của các nước xã hội chủ nghĩa ở thời kỳ này vẫn còn sự đấu tranh giữa tư tưởng xã hội chủ nghĩa với những tàn dư tư tưởng khác. Chỉ đến chủ nghĩa cộng sản, tính giai cấp của giai cấp của giai cấp thượng tầng mới bị xoá bỏ.

Nếu bạn đang gặp khó khăn trong quá trình phân tích số liệu bằng SPSS cho luận văn định lượng, hãy liên hệ ngay với Tri Thức Cộng Đồng để được tư vấn và sử dụng dịch vụ SPSS hỗ trợ luận văn định lượng uy tín, chất lượng. Hotline: 0946883350 – Email: ttcd.group@gmail.com.