27 Tháng 9, 2025Trong sản xuất và kinh doanh, lợi nhuận không chỉ để tiêu dùng mà còn có thể trở thành vốn mới để mở rộng quy mô. Quá trình biến phần giá trị thặng dư thành nguồn vốn bổ sung này chính là tích lũy tư bản. Để hiểu rõ hơn tích lũy tư bản là gì, bản chất ra sao, yếu tố nào ảnh hưởng và ý nghĩa của nó đối với nền kinh tế, chúng ta hãy cùng tìm hiểu chi tiết ở các phần tiếp theo.
Tích lũy tư bản là gì? Một số lý luận về tích lũy tư bản
1. Tích lũy tư bản là gì?
1.1. Khái niệm tư bản
Các nhà kinh tế học thường nói rằng, mọi công cụ lao động, mọi tư liệu sản xuất đều là tư bản. Định nghĩa như vậy nhằm mục đích che dấu thực chất việc nhà tư bản bóc lột công nhân làm thuê, tư bản tồn tại vĩnh viễn, không thay đổi của hết thảy mọi hình thái xã hội.
Thực ra bản thân tư liệu sản xuất không phải là tư bản, nó chỉ là điều kiện cần thiết của sản xuất trong bất cứ xã hội nào. Tư liệu sản xuất chỉ trở thành tư bản khi nó trở thành tài sản của nhà tư bản, và được dùng để bóc lột lao động làm thuê. Khi chế độ tư bản bị xoá bỏ thì tư liệu sản xuất không còn là tư bản nữa. Như vậy, tư bản không phải là một quan hệ sản xuất xã hội nhất định giữa người và người trong quá trình sản xuất, nó có tính lịch sử.
Qua nghiên cứu quá trình sản xuất giá trị thặng dư ta có thể định nghĩa: “Tư bản là giá trị đem lại giá trị thặng dư bằng cách bóc lột công nhân làm thuê”. Tư bản thể hiện quan hệ sản xuất giữa giai cấp tư sản và vô sản trong đó các nhà tư bản là người sở hữu tư liệu sản xuất và bóc lột công nhân làm thuê -người tạo ra giá trị thặng dư cho họ. Quan hệ sản xuất này cũng giống các quan hệ sản xuất khác của xã hội tư bản đã bị vật hoá.
1.2. Khái niệm tích lũy tư bản
Tích lũy tư bản là quá trình biến một phần giá trị thặng dư (lợi nhuận thu được từ sản xuất, kinh doanh) thành tư bản mới để tái đầu tư. Thay vì sử dụng toàn bộ lợi nhuận cho tiêu dùng cá nhân, nhà tư bản sẽ giữ lại một phần để mở rộng quy mô sản xuất, mua sắm máy móc thiết bị, tăng nguyên liệu hay thuê thêm lao động.
Nói cách khác, tích lũy tư bản chính là tái sản xuất mở rộng:
- Nếu chỉ dùng lợi nhuận để duy trì sản xuất như cũ → đó là tái sản xuất giản đơn.
- Nếu dùng lợi nhuận để mở rộng sản xuất, tăng quy mô → đó là tích lũy tư bản.
Ví dụ dễ hiểu: Một công ty năm nay lời 2 tỷ đồng. Thay vì dùng hết số tiền đó để tiêu xài, công ty giữ lại 1,5 tỷ để mua thêm máy móc và thuê thêm nhân công. Hành động đó chính là tích lũy tư bản.
>> Xem thêm: Top 61 Đề Tài Luận Văn Tốt Nghiệp Ngành Ngân Hàng Mới Nhất
2. Bản chất của tích lũy tư bản
Bản chất của tích lũy tư bản được thể hiện qua việc giá trị thặng dư do người lao động tạo ra không được sử dụng cho tiêu dùng của nhà tư bản, mà được biến thành tư bản phụ thêm để tiếp tục đầu tư sản xuất. Nói cách khác, đó là quá trình tư bản hóa giá trị thặng dư.
Xuất phát từ giá trị thặng dư
- Trong sản xuất tư bản chủ nghĩa, công nhân tạo ra giá trị mới lớn hơn tiền công mà họ được trả. Phần giá trị dôi ra gọi là giá trị thặng dư.
- Nhà tư bản chiếm hữu phần thặng dư này và quyết định một phần sẽ đem tái đầu tư, chứ không dùng toàn bộ cho tiêu dùng cá nhân.
Tái sản xuất mở rộng
- Khác với tái sản xuất giản đơn (chỉ lặp lại quy mô cũ), tích lũy tư bản làm cho quy mô sản xuất ngày càng lớn hơn.
- Điều này dẫn đến sự gia tăng không ngừng của tư bản và củng cố địa vị của giai cấp tư sản.
Quan hệ xã hội bị che giấu dưới hình thức vật chất
- Bề ngoài, tích lũy tư bản trông như một quá trình “tiền đẻ ra tiền” hoặc “máy móc, nhà xưởng sinh lợi nhuận”.
- Thực chất, bản chất của nó nằm ở quan hệ bóc lột lao động làm thuê: không có lao động thì không có giá trị thặng dư, và do đó cũng không có tích lũy tư bản.
Mục đích cuối cùng
- Không phải để thỏa mãn nhu cầu cá nhân, mà nhằm tối đa hóa lợi nhuận và gia tăng sức mạnh kinh tế.
- Đây chính là động lực thúc đẩy sự vận động của toàn bộ nền sản xuất tư bản chủ nghĩa..
Nếu bạn gặp khó khăn không biết cách thực hiện 1 bài luận văn thế nào? Tham khảo ngay bài viết kinh nghiệm làm luận văn thuê TPHCM từ A-Z giúp bạn giải quyết mọi khó khăn từ khi bắt đầu chọn đề tài đến khi bảo vệ luận văn, khóa luận.
3. Các yếu tố ảnh hưởng đến quy mô tích lũy tư bản
Quy mô tích lũy tư bản không phải lúc nào cũng giống nhau, mà phụ thuộc vào nhiều yếu tố kinh tế – xã hội. Các nhân tố chính có thể kể đến như sau:
Tăng giá trị thặng dư
- Nhà tư bản mở rộng đầu tư vào máy móc, nguyên liệu, lao động hoặc kéo dài thời gian làm việc, khai thác triệt để công suất thiết bị.
- Cách này giúp thu được nhiều giá trị thặng dư hơn nhưng có thể làm suy giảm sức lao động về lâu dài.
Năng suất lao động
- Năng suất cao làm giảm chi phí sản xuất, từ đó hạ giá hàng hóa.
- Hệ quả là nhu cầu tiêu dùng tăng, kích thích sản xuất và đồng thời cho phép nhà tư bản dùng giá trị thặng dư để tái đầu tư với quy mô lớn hơn.
Chênh lệch giữa tư bản sử dụng và tư bản tiêu dùng
- Tư bản sử dụng là toàn bộ máy móc, công cụ đang hoạt động; tư bản tiêu dùng là phần giá trị hao mòn dần chuyển vào sản phẩm.
- Khi tư bản sử dụng tăng nhanh hơn tư bản tiêu dùng, khả năng khai thác sản xuất cao hơn, tạo điều kiện thuận lợi cho tích lũy.
Quy mô tư bản ứng trước
- Vốn ứng trước bao gồm tư bản bất biến (máy móc, nguyên liệu) và tư bản khả biến (chi phí lao động).
Vốn càng lớn, đặc biệt là bộ phận khả biến, thì giá trị thặng dư thu được càng nhiều, làm tăng khả năng tái đầu tư và mở rộng sản xuất.
4. Xu thế tích lũy tư bản trong nền kinh tế ở nước ta hiện nay
Trong quá trình đổi mới và hội nhập kinh tế quốc tế, nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam đang tạo ra nhiều điều kiện thuận lợi cho sự hình thành và phát triển của tích lũy tư bản. Xu thế này có thể thấy rõ qua các khía cạnh sau:
4.1. Sự tăng trưởng của nền kinh tế
Trong nhiều năm gần đây, Việt Nam ghi nhận tốc độ phát triển kinh tế ổn định, tạo nền tảng quan trọng cho việc hình thành và mở rộng quá trình tích lũy tư bản. Nhờ môi trường sản xuất – kinh doanh thuận lợi, cả doanh nghiệp lẫn cá nhân đều có điều kiện mở rộng hoạt động, gia tăng tài sản và vốn đầu tư. Tuy nhiên, sự tích lũy này chưa diễn ra đồng đều: một số ngành, lĩnh vực phát triển nhanh, trong khi nhiều khu vực còn gặp khó khăn; khoảng cách thu nhập và chất lượng đầu tư cũng chưa được cải thiện đồng bộ.
4.2. Sự lớn mạnh của khu vực doanh nghiệp
Khối doanh nghiệp tư nhân trong nước cùng với các tập đoàn quốc tế đang hiện diện ngày càng nhiều, mở rộng quy mô sản xuất và tham gia sâu hơn vào nền kinh tế Việt Nam. Điều này không chỉ thúc đẩy quá trình tích lũy tư bản, mà còn tạo thêm việc làm, gia tăng giá trị sản xuất và nâng cao tính cạnh tranh. Việc tái đầu tư vào công nghệ, cơ sở vật chất và hệ thống quản trị hiện đại đã góp phần đáng kể vào tăng trưởng kinh tế.
4.3. Đẩy mạnh đầu tư vào ngành trọng điểm
Chính phủ đã ưu tiên nguồn lực cho những lĩnh vực then chốt như hạ tầng, năng lượng, công nghệ cao và nông nghiệp. Các khoản đầu tư này không chỉ giúp hoàn thiện cơ sở vật chất, mà còn nâng cao năng suất lao động và mở rộng cơ hội tích lũy vốn trong toàn xã hội.
4.4. Sự phát triển của thị trường tài chính
Hệ thống tài chính Việt Nam, đặc biệt là ngân hàng và thị trường chứng khoán, đang ngày càng mở rộng và đa dạng. Đây là kênh huy động và phân bổ vốn hiệu quả, cho phép các tổ chức và cá nhân tích lũy tư bản thông qua các hoạt động như gửi tiết kiệm, đầu tư cổ phiếu, trái phiếu hay các sản phẩm tài chính khác. Nhờ đó, dòng vốn trong nền kinh tế được luân chuyển linh hoạt hơn, tạo thêm động lực cho tăng trưởng và đầu tư.
Tích lũy tư bản là động lực quan trọng thúc đẩy sự phát triển của nền sản xuất hàng hóa, đồng thời cũng là chìa khóa để hiểu rõ cơ chế vận hành của kinh tế thị trường. Quá trình này phản ánh việc biến giá trị thặng dư thành nguồn vốn mới, tạo cơ sở cho mở rộng sản xuất, đổi mới công nghệ và nâng cao năng lực cạnh tranh. Tuy nhiên, bên cạnh những tác động tích cực đến tăng trưởng kinh tế, tích lũy tư bản cũng kéo theo sự phân hóa giàu nghèo và những hệ quả xã hội cần được điều chỉnh bằng chính sách hợp lý. Nhận thức đầy đủ về bản chất và xu thế của tích lũy tư bản sẽ giúp chúng ta khai thác hiệu quả mặt tích cực, đồng thời hạn chế được những tác động tiêu cực trong tiến trình phát triển.
Share
