Lý luận chung về cơ chế bảo vệ hiến pháp bằng pháp luật

Bảo vệ hiến pháp theo tinh thần của bản Hiến pháp năm trên cơ sở những giá trị kế thừa, tham khảo từ lịch sử bảo hiến ở Việt Nam và trên thế giới, đề xuất giải pháp hoàn thiện bảo hiến pháp bằng pháp luật ở Việt Nam trong điều kiện xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa.

1. Khái niệm, đặc điểm, nội dung cơ chế bảo vệ hiến pháp bằng pháp luật

1.1. Hiến pháp và vi phạm Hiến pháp

1.1.1. Hiến pháp

Trong hệ thống pháp luật mỗi quốc gia, Hiến pháp là văn bản có hiệu lực pháp lý cao nhất, là nguồn của các văn bản quy phạm pháp luật, cần phải được tôn trọng và bảo vệ nghiêm chỉnh. Nội dung Hiến pháp quy định những vấn đề quan trọng cơ bản như tổ chức quyền lực nhà nước , chế độ chính trị, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân, chế độ kinh tế, văn hóa, giáo dục…Nội dung những quy định của Hiến pháp xác định nền tảng pháp lý quan trọng cho sự duy trì quyền lực nhà nước , đảm bảo quyền tự do, dân chủ và nghĩa vụ cơ bản của công dân. Đồng thời đây cũng là những cơ sở pháp lý cho việc đánh giá, xem xét tính hợp hiến của các đạo luật, văn bản quy phạm pháp luật do các cơ quan nhà nước ban hành. Hiến pháp có vai trò quan trọng như vậy, nên việc bảo vệ Hiến pháp khỏi những hành vi vi hiến là điều tất yếu phải làm. Tuy nhiên, thực tế cho thấy, trong quá trình thực thi Hiến pháp luôn luôn xảy ra tình trạng vi phạm Hiến pháp.

Tình trạng này không thể xảy ra trong nhà nước pháp quyền, bởi một trong những đòi hỏi cơ bản của nhà nước pháp quyền là tính tối cao và bất khả xâm phạm của Hiến pháp. Muốn xây dựng nhà nước pháp quyền thì bảo vệ Hiến pháp là một nhu cầu hàng đầu cần phải được quan tâm.

Xem thêm các tài liệu liên quan về ngành luật có thể sẽ rất hữu ích cho bạn dưới đây 

• Quy phạm pháp luật
• Luận văn hòa giải tranh chấp đất đai
• Lý luận về giải quyết ly hôn có yếu tố nước ngoài
• Tổng hợp 10 mẫu luận văn về ly hôn có yếu tố nước ngoài

1.1.2. Vi phạm Hiến pháp

Là một dạng đặc biệt của vi phạm pháp luật, vi phạm Hiến pháp cũng được xem xét với đầy đủ các yếu tố cấu thành bao gồm: mặt khách quan, mặt chủ quan, chủ thể, khách thể. Một hành vi được xem là vi phạm Hiến pháp nếu hội tụ đủ các dấu hiệu như: năng lực chịu trách nhiệm pháp lý của chủ thể, tính trái Hiến pháp của hành vi, yếu tố lỗi. Vi phạm Hiến pháp được thể hiện dưới hai dạng: hành động và không hành động. Trên cơ sở đó, vi phạm Hiến pháp có thể tạm chia thành hai loại: vi phạm Hiến pháp một cách chủ động và vi phạm Hiến pháp một cách bị động.

Vi phạm một cách chủ động. Đây là hình thức vi phạm khi các cơ quan nhà nước có thẩm quyền ban hành một văn bản quy phạm pháp luật thuộc trách nhiệm, quyền hạn của mình đã đặt ra những quy định trái với những quy định của Hiến pháp hoặc là trái với tinh thần của Hiến pháp. Dạng vi phạm này trong thời gian qua xảy ra khá phổ biến và chủ yếu tập trung ở các các văn bản dưới luật. Nguyên nhân phát sinh ra những vi phạm này chủ yếu xuất phát từ hai lý do: thứ nhất, do các cơ quan (vi phạm) này hầu hết là các cơ quan thực hiện chức năng quản lý, nên khi đưa ra các quy định để thực hiện việc quản lý thì luôn đưa ra những quy định tạo nhiều thuận lợi cho công việc của mình và vô hình trung, đẩy những bất lợi về phía người  dân (đối tượng chịu sự quản lý) và vì thế mà đồng thời vi phạm các quyền của người dân được Hiến pháp quy định. Thứ hai là, xuất phát từ lý do thứ nhất, các cơ quan này không cho rằng những quy định của mình ban hành ra là vi phạm Hiến pháp và lập luận rằng, nó rất cần thiết cho việc thực hiện các chức năng, quyền hạn của mình. Có thể dẫn chứng hàng loạt các việc thuộc dạng vi phạm này trong thời gian qua. Ví dụ như việc quản lý dân sự bằng hộ khẩu của các cơ quan nhà nước đã

Vi phạm các quyền hiến định của công dân, đặc biệt là quyền tự do cư trú. Mặc dù đến thời điểm hiện nay các vấn đề vướng mắc về quyền công dân liên quan đến hộ khẩu đã được cơ bản giải quyết bằng Luật cư trú, nhưng vấn đề chúng tôi muốn đặt ra ở đây là có những quy định của các cơ quan nhà nước đã trực tiếp hoặc là gián tiếp vi phạm các quyền hiến định của công dân. Đã có việc các cơ quan nhà nước cứ làm mà không nghĩ đến Hiến pháp (như việc cấm đăng ký xe máy trước đây), việc nhiều bộ ngành làm sai luật, việc ban hành giấy phép, điều kiện kinh doanh, hạn chế quyền kinh doanh của người  dân… mà không bị một cơ quan nào phán xét cả.

Vi phạm một cách thụ động. Dạng vi phạm này thực chất là rất khó nhận thấy. ở dạng vi phạm này thì các cơ quan nhà nước có nghĩa vụ đã không ban hành những văn bản quy phạm pháp luật để cụ thể hóa việc thực hiện các quy định của Hiến pháp hoặc không ban hành những văn bản quy phạm pháp luật mà theo quy định là phải ban hành.

Ví dụ, tại điều 70 Hiến pháp 1992 hay điều 25 Hiến pháp 2013 thì công dân có quyền tự do biểu tình theo quy định của pháp luật. Phân tích điều luật này chúng ta sẽ thấy là công dân có quyền tự do biểu tình và muốn biểu tình thì phải tuân thủ theo các quy định của pháp luật và muốn người  dân tuân thủ các quy định của pháp luật thì phải có pháp luật để người dân tuân theo. nhưng thực tế, đến thời điểm hiện nay chúng ta chưa có bất kỳ văn bản nào quy định chi tiết về việc tự do biểu tình của người dân. Do đó, quyền biểu tình của người dân không thể thực hiện được trên thực tế. như vậy, chúng ta thấy là khi các cơ quan nhà nước có trách nhiệm đã không ban hành một văn bản quy phạm pháp luật thì cũng đồng nghĩa với việc vi phạm Hiến pháp.

Hoặc, theo quy định tại Điều 7 Hiến pháp 1992 hoặc điều 7 Hiến pháp 2013 thì cử tri có quyền bãi nhiệm đại biểu Quốc hội hoặc đại biểu Hội đồng nhân dân khi đại biểu đó không còn xứng đáng với sự tín nhiệm của nhân dân. nhưng nếu chỉ căn cứ vào quy định trên thì cử tri không thể thực hiện được quyền bãi nhiệm các đại biểu dân cử của mình, mà nhất thiết phải có một văn bản quy phạm pháp luật quy định một cách cụ thể và chi tiết hơn. Và đến thời điểm hiện nay, các cơ quan nhà nước có thẩm quyền vẫn chưa ban hành bất kỳ văn bản nào quy định về vấn đề này.

Ngoài ra, hình thức vi phạm này cũng có thể bắt gặp khi đối chiếu một quy định của Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 1996 với thực tế. Đó là quy định tại khoản 2 Điều 7: “Văn bản quy định chi tiết thi hành phải được soạn thảo cùng với dự án luật, pháp lệnh để trình cơ quan nhà nước có thẩm quyền kịp thời ban hành khi luật, pháp lệnh có hiệu lực” cho đến khoản 2 điều 11 Luật ban hành văn bản quy phạm pháp luật 2015 cũng quy định “Dự thảo văn bản quy định chi tiết phải được chuẩn bị và trình đồng thời với dự án luật, pháp lệnh và phải được ban hành để có hiệu lực cùng thời điểm có hiệu lực của văn bản hoặc điều, khoản, điểm được quy định chi tiết” nhưng trong thời gian qua, thực trạng luật chờ nghị định vẫn diễn ra một cách phổ biến trong công tác lập pháp của các cơ quan nhà nước ở nước ta. như vậy, có thể thấy rằng, bất luận là hành động hay không hành động, thì vi phạm Hiến pháp cũng để lại những hậu quả hết sức nghiêm trọng, khó mà khắc phục được.

1.2. Bảo hiến và các mô hình bảo hiến trên thế giới

1.2.1 Bảo hiến

Hiện nay, xung quanh khái niệm bảo hiến có nhiều quan điểm khác nhau. Có người  cho rằng bảo hiến (bảo vệ Hiến pháp) là tổng hợp các biện pháp giữ gìn, chống lại sự vi phạm các nguyên tắc và quy phạm của Hiến pháp. Bảo hiến ở đây được hiểu theo nghĩa rộng, trong trường hợp này bảo hiến đã được đồng nhất với đảm bảo Hiến pháp. Quan điểm khác lại cho rằng, bảo hiến là hoạt động của chủ thể có thẩm quyền ra phán quyết về tính hợp hiến hoặc bất hợp hiến của văn bản pháp luật, qua đó làm phát sinh hệ quả pháp lý vô hiệu hóa văn bản pháp luật vi hiến. Rõ ràng quan điểm thứ hai này có xu hướng thu hẹp nội hàm của khái niệm bảo hiến. Trong khi đó, hoạt động bảo hiến không chỉ có mỗi việc xem xét và đánh giá tính hợp hiến hay vi hiến của các văn bản quy phạm pháp luật. Do đó, cần phải hiểu bảo hiến theo nghĩa rộng nhất. Bởi lẽ, toàn bộ hoạt động của hệ thống nhà nước , của xã hội và các hành vi pháp lý tích cực của công dân, đặc biệt là hệ thống thanh tra, giám sát và xét xử, suy cho cùng đều có khả năng và mục tiêu bảo vệ Hiến pháp. Lịch sử bảo hiến thế giới ghi nhận sự ảnh hưởng của chủ nghĩa hợp hiến phương Tây, đặc biệt là chủ nghĩa hợp hiến phương Tây tự do, đối với sự hình thành nền tài phán Hiến pháp tại Châu Âu, Mỹ nói riêng và trên toàn thế giới nói chung. Bản chất của chủ nghĩa hợp hiến là sự giới hạn pháp lý đối với quyền lực nhà nước , nên thông qua đó, người  ta có thể tìm được những biện pháp nhằm thực hiện sự giới hạn đối với quyền lực nhà nước .

Lịch sử tài phán Hiến pháp thế giới có thể chia làm 4 giai đoạn, trong đó, giai đoạn I bắt đầu từ trước chiến tranh thế giới lần thứ nhất, giai đoạn II tiếp nối từ sau chiến tranh thế giới thứ nhất đến trước chiến tranh thế giới II, giai đoạn thứ ba kéo dài từ sau chiến tranh thế giới lần thứ hai đến những năm 70 của thế kỷ 20, giai đoạn thứ tư- giai đoạn phát triển của nền tài phán Hiến pháp hiện đại trên toàn thế giới. Có thể nói, mỗi giai đoạn đều có những đặc thù riêng về điều kiện chính trị, pháp lý và đều ghi dấu ấn khác nhau đối với sự phát triển của nền tài phán Hiến pháp thế giới.

như vậy, có thể thấy rằng: bảo vệ Hiến pháp là tổng hợp các hoạt động được tiến hành bởi các chủ thể mà hiến pháp xác định thẩm quyền nhằm đảm bảo sự tôn trọng, giữ gìn hiến pháp, ngăn ngừa, chống lại và triệt tiêu hành vi vi hiến.

Nội hàm của khái niệm “bảo vệ Hiến pháp” ở đây chỉ bao hàm những hoạt động do những chủ thể mà Hiến pháp đã quy định thẩm quyền (hiến pháp xác định nhiệm vụ và quyền hạn nhất định liên quan trực tiếp đến việc đảm bảo sự tôn trọng, giữ gìn Hiến pháp, chống lại và triệt tiêu hành vi vi hiến) tiến hành. Bởi lẽ, Hiến pháp là văn bản chính trị – pháp lý do nhân dân thiết lập, thể hiện chủ quyền và ý chí của nhân dân; do đó, việc nhân dân giao cho ai chịu trách nhiệm bảo vệ hiến pháp cũng phải được thể hiện trong hiến pháp. Chính nhân dân xác định nhiệm vụ và quyền hạn của chủ thể tiến hành hoạt động bảo vệ hiến pháp bằng các quy định của Hiến pháp. Cách hiểu này sẽ loại trừ những chủ thể trong xã hội có tham gia thực hiện các hoạt động nhằm bảo vệ hiến pháp nhưng sự tham gia đó không xuất phát từ thẩm quyền hiến định mà chỉ là thẩm quyền mang tính phái sinh từ hiến pháp và được quy định bởi văn bản quy phạm pháp luật khác.

1.2.2. Các mô hình bảo hiến trên thế giới

Mỗi nhà nước xuất phát từ điều kiện chính trị, kinh tế, xã hội cụ thể của mình mà xây dựng mô hình, hay cơ chế bảo vệ Hiến pháp phù hợp. Ở bình diện chung nhất, có thể khái quát thành 3 mô hình cơ bản:

Thứ nhất là mô hình bảo hiến theo kiểu Mỹ (American Model), có đặc điểm là giao cho Toà án tư pháp xem xét tính hợp hiến của các đạo luật. Mô hình này thông qua việc giải quyết các vụ việc cụ thể, dựa vào các đơn kiện của đương sự, các sự kiện pháp lý cụ thể mà bảo vệ Hiến pháp. Mô hình này có ưu điểm là bảo hiến không trừu tượng vì nó liên quan trực tiếp đến những vụ việc cụ thể nên bảo vệ. Hiến pháp một cách cụ thể. Mô hình này cũng có nhược điểm, giao quyền bảo hiến cho Toà án tư pháp thì thủ tục tố tụng rất dài dòng. Hơn nữa, phán quyết chỉ có tính ràng buộc đối với các bên tham gia tố tụng, tranh tụng vụ việc cụ thể đó, chỉ bảo vệ Hiến pháp từng vụ việc cụ thể. Mô hình của Mỹ, sở dĩ giao cho Toà án tư pháp là xuất phát từ hệ thống pháp luật của các nước theo hệ thống Anh – Mỹ (Common Law), chủ yếu là án lệ. Án lệ được xem là pháp luật để xét xử.

Thứ hai là mô hình bảo vệ Hiến pháp của các nước châu Âu (European Model). Đây là kiểu thành lập cơ quan chuyên trách để thực hiện bảo vệ Hiến pháp. Mô hình này có cái hay là kết hợp được việc giải quyết các vụ việc cụ thể, đồng thời giải quyết cả những việc có tác dụng chung cho cả xã hội thông qua đề nghị của những người , cơ quan có thẩm quyền trong bộ máy nhà nước . Ví dụ như Tổng thống có thể đề nghị sửa đổi, bãi bỏ một văn bản nào đó của Nghị viện trái với Hiến pháp. Nó giải quyết cả ở tầm vĩ mô và cả những vụ việc cụ thể liên quan đến quyền cơ bản của người  dân được yêu cầu phán xét.

Thứ ba là mô hình bảo hiến hỗn hợp kiểu Âu – Mỹ (The Mixed Model). Tức là kết hợp các yếu tố của cả 2 mô hình trên, gọi là mô hình bảo hiến của châu Âu và Mỹ, vừa trao cho cơ quan bảo hiến chuyên trách như Toà án Hiến pháp, vừa trao quyền bảo hiến cho tất cả các toà án khi giải quyết các vụ việc cụ thể có quyền xem xét tính hợp hiến của các đạo luật và được quyền không áp dụng các đạo luật được coi là không phù hợp với Hiến pháp. Mô hình này được áp dụng ở Bồ Đào Nha, Thuỵ Sỹ, và một số nước châu Mỹ Latin như Columbia, Venezuela, Peru, Braxin. Ngoài ra cũng có mô hình giám sát thông qua các cơ quan như Nghị viện, Hội đồng nhà nước hoặc cơ quan đặc biệt nào đó của Nghị viện đảm đương luôn chức năng bảo vệ Hiến pháp.

Ngoài các mô hình cơ chế bảo vệ Hiến pháp kể trên còn có mô hình giám sát tính hợp hiến của các văn bản quy phạm pháp luật kiểu Pháp (The French Model) . Theo mô hình này việc giám sát tính hợp hiến chỉ được tiến hành đối với các văn bản được phê chuẩn bởi Hạ viện nhưng chưa được ban hành bởi Tổng thống. Mô hình kiểu Pháp cho phép việc giám sát tính hợp hiến của văn bản quy phạm pháp luật được tiến hành ngay trước khi văn bản được ban hành do đó hạn chế đáng kể số văn bản vi hiến, đảm bảo tính thống nhất của hệ thống pháp luật nhưng điểm yếu của nó là tạo điều kiện cho cơ quan bảo hiến (Hội đồng Hiến pháp) can thiệp quá nhiều vào quá trình lập pháp của Nghị viện.

Lý thuyết về bảo hiến thường chia các mô hình bảo hiến bằng cơ quan tư pháp thành hai mô hình cơ bản: mô hình bảo hiến phi tập trung hoá với đại diện tiêu biểu là Mỹ và mô hình bảo hiến tập trung hoá với đại diện tiêu biểu là Đức. Mô hình bảo hiến kiểu Mỹ được thiết lập đầu tiên tại Mỹ (năm 1803) và được xem là mô hình bảo hiến phi tập trung bởi quyền giám sát tính hợp hiến của các đạo luật thuộc về tất cả các toà án. Hầu hết các nước theo hệ thống pháp luật Anh – Mỹ đều áp dụng mô hình này. Ngoài ra mô hình bảo hiến kiểu Mỹ còn được áp dụng ở một số nước theo truyền thống Luật La Mã ở châu Mỹ Latin và ở một số nước châu Âu như Hy Lạp, Na Uy, Đan Mạch…

Mô hình bảo hiến kiểu châu Âu được thiết lập đầu tiên ở Áo (năm 1920) và được áp dụng ở hầu hết các nước châu Âu và một số nước châu Mỹ Latin, châu Á, châu Phi… Mô hình này được gọi là mô hình bảo hiến tập trung hoá bởi chỉ có một cơ quan chuyên trách được giao quyền giám sát, bảo vệ Hiến pháp.

Ở các nước Việt Nam, Trung Quốc, Lào, Cuba… nhiệm vụ bảo vệ hiến pháp được giao cho nhiều cơ quan đảm nhiệm, mà trách nhiệm cao nhất thuộc về Quốc hội, các cơ quan của Quốc hội, Tòa án, Viện kiểm sát… (Điều 62 Hiến pháp nước Cộng hòa nhân dân Trung Hoa quy định: “Đại hội đại biểu nhân dân toàn quốc thực hiện các chức năng, quyền hạn sau đây: (1) Sửa đổi Hiến pháp; (2) Giám sát thực thi Hiến pháp…”; Điều 67 Hiến pháp nước Cộng hòa nhân dân Trung Hoa quy định: “Ủy ban thường vụ Đại hội đại biểu nhân dân toàn quốc có những nhiệm vụ, quyền hạn sau đây: “(1) Giải thích Hiến pháp, giám sát thực thi Hiến pháp…”).

Sở dĩ các nước trên thế giới sử dụng các mô hình bảo hiến khác nhau, vì theo học thuyết Mác-Lênin về các hình thái kinh tế – xã hội: mỗi hình thái kinh tế – xã hội tương ứng với chế độ kinh tế của nó, có một kiểu nhà nước , hiến pháp, pháp luật nhất định.

2. Nhu cầu khách quan của cơ chế bảo vệ hiến pháp bằng pháp luật

2.1. Khái niệm và các yếu tố cấu thành cơ chế bảo vệ hiến pháp

2.1.1. Khái niệm cơ chế bảo vệ hiến pháp

Theo nghĩa rộng, cơ chế bảo vệ Hiến pháp là toàn bộ những yếu tố, phương tiện, phương cách và biện pháp nhằm đảm bảo cho hiến pháp được tôn trọng, chống lại mọi sự vi phạm Hiến pháp có thể xảy ra.

Với nghĩa hẹp, cơ chế bảo vệ Hiến pháp là một thiết chế được tổ chức và hoạt động theo những nguyên tắc và quy định của pháp luật, để thực hiện các biện pháp nhằm đảm bảo cho Hiến pháp được tôn trọng, chống lại mọi sự vi phạm có thể xảy ra.

Có thể định nghĩa rằng, cơ chế bảo vệ Hiến pháp là một tổng thể các yếu tố có quan hệ mật thiết, tượng tác lẫn nhau, hình thành một hệ thống và phương thức vận hành của hệ thống đó để tiến hành hoạt động bảo vệ Hiến pháp, nhằm đảm bảo sự tôn trọng, giữ gìn Hiến pháp, ngăn ngừa và chống lại mọi hành vi vi phạm hiến pháp.[14]

2.1.2. Các yếu tố cấu thành cơ chế bảo vệ hiến pháp

Cơ chế bảo vệ Hiến pháp bao gồm các yếu tố: thể chế, thiết chế và phương thức vận hành của cơ chế bảo vệ Hiến pháp. Thể chế bảo vệ hiến pháp: thể chế bảo vệ Hiến pháp là các nguyên tắc, quy phạm được sắp xếp một cách logic, hợp thành một hệ thống thống nhất, định hướng và điều chỉnh các mối quan hệ xã hội phát sinh trong hoạt động bảo vệ Hiến pháp.

Thiết chế bảo vệ Hiến pháp: thiết chế bảo vệ Hiến pháp được hiểu là các cơ quan nhà nước , cá nhân được Hiến pháp quy định nhiệm vụ và quyền hạn tiến hành các hoạt động bảo vệ Hiến pháp. Việc tổ chức các thiết chế bảo vệ hiến pháp phụ thuộc vào hoàn cảnh lịch sử, đặc điểm chế độ chính trị, điều kiện kinh tế – xã hội và truyền thống pháp lý của mỗi nước . Thiết chế bảo vệ Hiến pháp là yếu tố trung tâm, là phần “động cơ” của toàn bộ cơ chế. “Động cơ” đó bao gồm những bộ phận nào, quyền năng, sức mạnh hay “công năng” của mỗi bộ phận ra sao sẽ giữ vai trò quyết định hiệu quả của hoạt động bảo vệ Hiến pháp.

Phương thức vận hành của cơ chế bảo vệ Hiến pháp: để thiết chế bảo vệ Hiến pháp hoạt động và thể chế bảo vệ Hiến pháp được thực thi, phải có phương thức vận hành. phương thức vận hành cơ chế bảo vệ Hiến pháp tồn tại song song với thiết chế và thể chế bảo vệ Hiến pháp. Trong cơ chế bảo vệ Hiến pháp, thể chế và thiết chế là những yếu tố thuộc diện cấu trúc, còn nguyên tắc và phương thức hoạt động thể hiện mối quan hệ và quy trình vận hành. như vậy, phương thức vận hành là phương pháp, hình thức, biện pháp thực hiện hoạt động bảo vệ hiến pháp của thiết chế được giao thẩm quyền bảo vệ Hiến pháp.

Mối quan hệ giữa các yếu tố của cơ chế bảo vệ Hiến pháp: thể chế bảo vệ Hiến pháp là yếu tố thiết lập nên toàn bộ cơ chế bảo vệ Hiến pháp, nó có ý nghĩa như là việc “khai sinh” và “đặt tên” cho cơ chế, xác định mục đích, nhiệm vụ của cơ chế bảo vệ Hiến pháp, trao thẩm quyền cho thiết chế bảo vệ Hiến pháp. Thiết chế bảo vệ Hiến pháp là “cỗ máy” hiện hữu của cơ chế.

Thiết chế – với ý nghĩa là một yếu tố của cơ chế bảo vệ Hiến pháp tồn tại trong thực tế được cấu trúc bởi các bộ phận của nó. Khi xem xét thiết chế bảo vệ Hiến pháp, người  ta xem thiết chế bảo vệ Hiến pháp thuộc thể loại nào, bao gồm các bộ phận gì; tính chất của từng bộ phận; vị trí, chức năng của từng bộ phận có đảm bảo thực hiện được các thẩm quyền mà thể chế trao cho thiết chế bảo vệ hiến pháp hay không. như vậy, thể chế bảo vệ Hiến pháp quyết định “hình hài”, “cấu trúc”, “quy mô” của thiết chế bảo vệ Hiến pháp. Ngước lại, việc các bộ phận của thiết chế bảo vệ Hiến pháp hoạt động trong thực tế ra sao sẽ thể hiện tính đúng đắn, sự phù hợp, tính khả thi của thể chế bảo vệ Hiến pháp (nói cách khác là thể hiện hiệu lực của các nguyên tắc và quy phạm về bảo vệ Hiến pháp).

Nguyên tắc và phương thức vận hành của cơ chế bảo vệ Hiến pháp là yếu tố quan trọng, không thể thiếu của cơ chế bảo vệ Hiến pháp. Việc các chủ thể thực hiện các nguyên tắc, phương pháp, hình thức theo những thủ tục, quy trình trong cơ chế bảo vệ Hiến pháp giúp cho “cỗ máy” thiết chế bảo vệ Hiến pháp chuyển từ trạng thái “tĩnh” sang trạng thái “động”. Chính thiết chế bảo vệ Hiến pháp là chủ thể vận hành, thực hiện các nguyên tắc, phương thức bảo vệ Hiến pháp trên cơ sở pháp

lý là thể chế bảo vệ hiến pháp. Bằng các phương pháp, hình thức, quy trình, thủ tục mà các thiết chế tiến hành các hoạt động bảo vệ hiến pháp, nguyên tắc và phương thức vận hành tạo nên “trạng thái hoạt động” của cơ chế bảo vệ Hiến pháp. Nếu cơ sở pháp lý cho hoạt động của thiết chế bảo vệ hiến pháp cụ thể, rõ ràng, khoa học, đồng bộ và khả thi, cấu trúc của thiết chế bảo vệ Hiến pháp phù hợp, các bộ phận cấu thành của nó có đủ năng lực, các nguyên tắc, hình thức, phương pháp, thủ tục hợp lý, công khai, rõ ràng, minh bạch thì sẽ đảm bảo tính liên thông, kịp thời và hiệu quả của toàn bộ cơ chế bảo vệ Hiến pháp.

Tóm lại, cơ chế bảo vệ Hiến pháp hoạt động dựa trên sự tương tác giữa các yếu tố của cơ chế, sự ảnh hưởng và quy định lẫn nhau giữa các yếu tố của cơ chế bảo vệ Hiến pháp. Thiếu bất cứ yếu tố nào thì cơ chế bảo vệ Hiến pháp cũng không thể hoạt động được. Bất cứ khiếm khuyết nào của mỗi yếu tố hay sự không phù hợp, không tương thích giữa các yếu tố cấu thành cơ chế bảo vệ Hiến pháp đều ảnh hưởng đến mức độ hiệu quả và chất lượng của mục tiêu bảo vệ Hiến pháp.

2.2. Cơ chế nhà nước, cơ chế xã hội và cơ chế chính trị bảo vệ Hiến pháp

2.2.1. Cơ chế nhà nước bảo vệ Hiến pháp

Xét trên khía cạnh lịch sử, bản thân Hiến pháp cũng chứa trong nó nội dung về tổ chức và kiểm soát quyền lực nhà nước , bảo vệ quyền con người  và quyền công dân. Do vậy, Hiến pháp các nước thường xác lập luôn trong nội dung Hiến pháp về vị trí, vai trò, các chủ thể của Nhà nước và cơ chế vận hành giữa các chủ thể ấy, hay còn gọi là cơ chế bảo vệ Hiến pháp.

Trong tổ chức bộ máy nhà nước có những cơ quan nhà nước khác nhau thực hiện nhiệm vụ bảo vệ Hiến pháp tạo thành hệ thống nhà nước bảo vệ Hiến pháp. như vậy, ở một mức độ nào đó, Hiến pháp đã được bảo vệ ở cấp độ nhà nước , các tranh chấp, vi phạm Hiến pháp quan trọng và phổ biến mà các thiết chế bảo hiến chuyên trách các nước vẫn giải quyết như: luật, các văn bản quy phạm pháp luật khác, quyền lập hội, quyền bầu cử… đều được giải quyết trong hệ thống này. Hệ thống này được gọi là cơ chế nhà nước bảo vệ Hiến pháp. Về mặt lý luận, trong cơ chế nhà nước bảo vệ Hiến pháp, có thể nhận thấy hai mô hình sau:

Thứ nhất, Trong mô hình bảo hiến phi tập trung, thẩm quyền thẩm tra tính hợp hiến không được trao cho một cơ quan nhà nước cụ thể, mà được trao cho tất cả các thẩm phán và tòa án (Hoa Kỳ, Anh, Nhật Bản…). Cơ chế bảo vệ hiến pháp của Hoa Kỳ là điển hình của mô hình bảo vệ hiến pháp phi tập trung. Sự phân chia quyền lực trong Hiến pháp Hoa Kỳ được thiết lập trên cơ sở phân chia ba nhánh quyền lực nền tảng và chế độ đối trọng (check and balance) để thực hiện cơ chế kiểm soát giữa ba nhánh quyền lực lập pháp, hành pháp và tư pháp. Học thuyết kiểm soát hiến pháp được hình thành ở Hoa Kỳ từ vụ án nổi tiếng Mabury Madison năm 1803 được xét xử bởi Chánh án John Marshall và theo ông thẩm quyền bảo vệ hiến pháp cần được thiết lập và trao cho các thẩm phán và tòa án.

Thứ hai, mô hình bảo vệ hiến pháp tập trung: Trong mô hình bảo hiến tập trung, thẩm quyền kiểm tra tính hợp hiến chỉ được trao cho một cơ quan nhà nước cụ thể. Đó có thể là tòa án hiến pháp, hội đồng hiến pháp hoặc một thiết chế chuyên trách khác được quy định trong Hiến pháp. Các nước Đức, Áo, Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha, Thổ Nhĩ Kỳ,… thành lập Tòa án Hiến pháp; các nước Pháp, An-giê-ri, Li-băng… thành lập Hội đồng Hiến pháp. Cơ chế bảo vệ hiến pháp của Cộng hòa Pháp là điển hình của mô hình bảo vệ hiến pháp tập trung. Hội đồng Hiến pháp (Conseil constitutionel) độc lập với nghị viện và đưa ra các quyết định có tính ràng buộc đối với các cơ quan và tòa án.

2.2.2. Cơ chế xã hội bảo vệ Hiến pháp

Song song tồn tại cùng cơ chế bảo hiến mang tính chất nhà nước trên là cơ chế bảo vệ Hiến pháp có tính chất xã hội với chủ thể thực hiện là các cơ quan, tổ chức Đảng, tổ chức chính trị – xã hội, các tổ chức xã hội khác, công dân. Tuy không mang tính quyền lực nhà nước khi tham gia vào hoạt động bảo vệ Hiến pháp, nhưng với tầm ảnh hưởng sâu rộng, các chủ thể này vẫn thực hiện khá tốt vai trò bảo hiến của mình. Kết luận trên dựa trên cơ sở các hoạt động giải thích Hiến pháp, tham gia tổ chức thực hiện các quy định của Hiến pháp cũng như việc giáo dục ý thức các

thành viên tổ chức mình và quần chúng nhân dân thuộc mọi giai tầng trong xã hội, đồng thời tích cực tham gia vào việc góp ý, xây dựng pháp luật, giám sát việc thực thi Hiến pháp do các chủ thể nêu trên thực hiện một cách đầy đủ và rộng rãi, khiến cho hoạt động bảo hiến thực sự được tuyên truyền đến người  dân, cộng đồng và lan truyền ra toàn thể xã hội. Với những kết quả hoạt động như vậy, có thể đánh giá khách quan rằng, cơ chế bảo hiến mang tính chất xã hội đã ít nhiều chứng tỏ được tầm vóc và sức ảnh hưởng to lớn của mình trong việc thực thi sứ mệnh “bảo vệ Hiến pháp”. Trong khuôn khổ đề tài này, luận văn tập trung nghiên cứu hệ thống pháp luật (nói chung) với tư cách là một cơ chế (cũng là một thành tố bất biến của bất cứ cơ chế bảo hiến chính thức nào) bảo vệ Hiến pháp, trong đó bao gồm cả cơ chế xã hội bảo vệ Hiến pháp khi cơ chế này được Hiến pháp, luật ghi nhận.

2.2.3. Cơ chế chính trị bảo vệ Hiến pháp

Về mặt lý luận, theo học thuyết Mác – Lênin, chính trị phản ánh mối quan hệ giữa các nhóm xã hội nói chung; mà tập trung nhất là hình thái giai cấp trong xã hội về việc giành, giữ và sử dụng quyền lực nhà nước . Giai cấp nào giành được quyền lực nhà nước – một loại quyền lực chính trị đặc biệt, giai cấp đó có nhiều thuận lợi để thực hiện các mục tiêu chính trị của mình. Để cân bằng được mối quan hệ giữa chính trị và tổ chức bộ máy nhà nước , Hiến pháp các nước phải quy định (ở những mức độ và hình thức không giống nhau) về chế độ chính trị, các quyền về chính trị của công dân, quy định về các đảng phái chính trị,… để làm sao vừa đảm bảo dân chủ, vừa giữ được trật tự chính trị và trật tự nhà nước , xã hội. Đó cũng là cách mà cơ chế chính trị bảo vệ Hiến pháp.

Xét trường hợp cơ chế chính trị bảo vệ Hiến pháp ở Mỹ: nước Mỹ có nhiều đảng phái chính trị (ĐPCT) khác nhau, trong đó có cả đảng cộng sản và một số đảng xã hội, nhưng từ trước đến nay, chỉ có hai đảng lớn là Dân chủ và Cộng hoà. Hai đảng này luôn chiếm ưu thế ở mọi cấp độ chính quyền và luôn khống chế nền chính trị Mỹ. Hệ thống lưỡng đảng đã bắt rễ sâu trong nền chính trị Mỹ và cho dù có đảng thứ ba xuất hiện trong các cuộc bầu cử Tổng thống, thì đảng thứ ba cũng chưa bao giờ giành được chiến thắng. Các đảng thiểu số đôi khi cũng giành được

một số chức vụ trong chính quyền cấp dưới, nhưng hầu như không có vai trò gì quan trọng trong nền chính trị Mỹ. Cuộc ganh đua giữa hai đảng Dân chủ và Cộng hoà là một trong những đặc điểm nổi bật và lâu đời nhất của nền chính trị Mỹ kể từ những năm 1860, phản ánh những đặc trong về mặt cơ cấu của hệ thống chính trị Mỹ và sự khác biệt về mặt đảng phái của Mỹ so với các nước khác.

Cho dù ĐPCT ở Mỹ có vai trò hạn chế so với nhiều nước khác, nó vẫn là nhân tố quan trọng trong đời sống chính trị Mỹ, từ động viên quần chúng tham gia các sinh hoạt chính trị đến chi phối phần nào đường lối chính sách của Nhà nước , từ bầu cử đến chi phối nhất định về mặt tổ chức, hoạt động của các cơ quan nhà nước , đặc biệt là cơ quan lập pháp.

Trong lĩnh vực bầu cử, trước hết ĐPCT cung cấp ứng cử viên cho các cuộc bầu cử và giúp cho cử tri sự lựa chọn. Các đảng tổ chức luân phiên các chương trình nhằm bầu ra ứng cử viên để giúp các cử tri không phải đối mặt với sự lựa chọn giữa rất nhiều cá nhân mà người  nào cũng đảm bảo đưa ra một chương trình tốt nhất. Đa số các cử tri Mỹ là những người không đặc biệt chú ý đến chính trị. Chính vì vậy, các đảng đóng vai trò như những tổ chức trung gian trong quá trình bầu cử, bằng cách điều hành đằng sau những vấn đề lớn và sàng lọc các ứng cử viên. Bên cạnh đó, các tổ chức đảng cũng khuyến khích người  dân tham gia các chiến dịch vận động tranh cử, đóng góp tiền, hay thậm chí cả việc chạy đua vào các chức vụ trong bộ máy nhà nước . nhưng trên thực tế, rất ít ứng cử viên độc lập được bầu vào các chức vụ cao trong chính quyền, bởi hầu hết những người giành được vị trí của mình

– nhất là các chức vụ đứng đầu chính quyền – đều phải sử dụng bộ máy của đảng tranh cử. Ngay cả Jimmy Carter – một người  không đảng phái, đã giành được sự chỉ định vào năm 1976 bằng cách đánh bại các lực lượng có tổ chức bên trong đảng Dân chủ trong các cuộc bầu cử ứng viên của đảng – cũng chỉ giành được thắng lợi khi ông mang “nhãn mác” của đảng Dân chủ trong cuộc tổng tuyển cử. Và trong một chừng mực nào đó, có thể nói các ĐPCT ở Mỹ đóng vai trò như các tổ chức quản lý nhân sự, giới thiệu người  của mình tham gia các cuộc hành cử và tiến cử người của mình vào các vị trí trong chính quyền. Thông qua vận động tranh cử, các đảng này còn đóng vai trò xã hội hoá các vấn đề chính trị nữa.

Trong bộ máy lập pháp, ở cả hai viện của Quốc hội, cơ cấu tổ chức, thủ tục thông qua các điều luật đều được thực hiện trên cơ sở phân chia về mặt đảng phái. Bên cạnh đó, các đảng cũng tạo ra một sự liên kết quan trọng giữa bộ máy hành pháp và lập pháp khi các Tổng thống kêu gọi sự hợp tác của các nhà lãnh đạo đảng của họ tại Quốc hội. Trong trường hợp đó, các bộ phận của đảng đã tạo nên một chiếc cầu nối liền “tam quyền phân lập” với mục tiêu chung là giành lợi thế về chính trị, chẳng hạn như giành quyền kiểm soát Nhà Trắng hay Quốc hội. Do đó, các đảng đối lập luôn cố gắng chứng minh rằng họ có đủ phẩm chất hơn Chính phủ đương nhiệm trong việc điều hành đất nước và sẵn sàng gánh vác trách nhiệm ngay khi nào cử tri trao cho họ cơ hội và thường xuyên chỉ trích chính sách của đảng khác, nhằm nâng cao uy tín của đảng mình, nhất là trong các kỳ bầu cử. như vậy, các đảng luôn đưa ra các sự lựa chọn khác nhau và vô hình chung trở thành công cụ sắp xếp nên sự chuyển giao quyền lực nhìn chung thường diễn ra một cách trật tự.

Trong hoạt động lập pháp của Quốc hội, các ĐPCT đóng vai trò quan trọng. Tổ chức và chương trình hành động của các ủy ban trong Quốc hội chịu sự tác động không nhỏ của các ĐPCT. Việc phân chia tỷ lệ thành viên trong các uỷ ban và tiểu ban của Quốc hội tượng ứng với số ghế của đảng đó trong Quốc hội đã hàm chứa tính đảng phái trong các hoạt động của uỷ ban và tiểu ban. Đảng chiếm đa số trong Quốc hội được quyền chỉ định 2/3 số nhân viên trong các ủy ban và tiểu ban của Quốc hội. Tỷ lệ này làm cho việc thông qua những dự luật phù hợp với chương trình hành động của đảng đang nắm đa số tại Quốc hội sẽ dễ dàng hơn. Trong những vấn đề mà hai đảng Cộng hoà và Dân chủ có bất đồng, việc bỏ phiếu theo đảng phái được thể hiện rất rõ. Các nghị sỹ Cộng hoà và Dân chủ cũng thường bị phân liệt trong những vấn đề đang chia rẽ hai bên ở bên ngoài nghị trường. Ví dụ trong nhiều năm, phần lớn các nghị sỹ thuộc đảng Dân chủ tại Hạ viện đã ủng hộ việc Chính phủ can thiệp vào các hoạt động của nền kinh tế và tăng phúc lợi xã hội, trong khi các nghị sỹ Cộng hoà lại phản đối.

Qua khảo sát có thể thấy rằng, cơ chế chính trị bảo vệ hiến pháp không được quy định bằng pháp luật như cơ chế nhà nước , mà thường được biểu hiện ở dạng

văn hóa, truyền thống chính trị, ở đó diễn ra sự đấu tranh và thỏa hiệp chính trị (vận động bầu cử, vận động hành lang, thường lượng), điều này được thực hiện trong khuôn khổ Hiến pháp và cũng là cách để đảm bảo sự trật tự trong đời sống chính trị, tổ chức quyền lực nhà nước , góp phần duy trì sự ổn định, phát triển của xã hội. Đó là biểu hiện và là tác dụng của cơ chế bảo vệ Hiến pháp bằng chính trị.

2.3. Những dạng thức vi phạm Hiến pháp ở nước ta thời gian qua

Theo số liệu được công bố trên trang thông tin điện tử của Bộ tư pháp, từ năm 2003 đến hết tháng 3/2013, trên tổng số các văn bản đã tiếp nhận, các bộ, ngành (bao gồm cả Bộ tư pháp) và địa phương đã kiểm tra được 2.353.490 văn bản; trong đó, các bộ, ngành kiểm tra được 43.262 văn bản. Qua công tác kiểm tra văn bản theo thẩm quyền do Bộ tư pháp tiến hành, toàn ngành đã phát hiện được 63.277 văn bản có dấu hiệu vi phạm các điều kiện về tính hợp pháp của văn bản, chiếm 62,3% số văn bản đã kiểm tra. Số văn bản vi phạm các điều kiện về tính hợp pháp của văn bản chiếm 20,8% tổng số văn bản quy phạm pháp luật (QPPL) đã kiểm tra, còn lại là các văn bản QPPL có dấu hiệu vi phạm về căn cứ pháp lý; thẩm quyền ban hành; trình tự, thủ tục ban hành; thể thức và kỹ thuật trình bày văn bản. Báo cáo của Bộ tư pháp cho thấy trong năm 2014, số lượng văn bản quy phạm pháp luật có dấu hiệu trái pháp luật vẫn gia tăng.

Trong 10 tháng đầu năm 2014, các Bộ, cơ quan, địa phương đã kiểm tra và phát hiện 9.017 văn bản có dấu hiệu vi phạm các điều kiện về tính hợp hiến, hợp pháp của văn bản (chiếm tỷ lệ 22%). Trong số đó có hơn 1.500 văn bản QPPL có dấu hiệu vi phạm về thẩm quyền ban hành, nội dung văn bản.

Năm 2014, Bộ tư pháp cũng đã phát hiện 885 văn bản có dấu hiệu vi phạm các điều kiện về tính hợp hiến, hợp pháp. Tình trạng trên cho thấy sự hạn chế về chất lượng trong xây dựng và ban hành văn bản QPPL của các cơ quan hành chính nhà nước thời gian qua và bên cạnh đó sự không chấp hành hoặc chấp hành chưa đúng hiến pháp, luật còn thể hiện ở tất cả các nhánh quyền lực ở các dạng khác nhau không chỉ dưới góc độ ban hành các văn bản quy phạm pháp luật vi hiến hoặc không đúng quy định của luật. Sự vi hiến còn ở những hành động không tuân thủ hiến pháp hoặc không hành động theo yêu cầu của Hiến pháp. Vi hiến trong hoạt động lập pháp

Theo Hiến pháp 2013, Quốc hội là cơ quan đại biểu cao nhất của Nhân dân, cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất của nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Quốc hội thực hiện quyền lập hiến, quyền lập pháp, quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước và giám sát tối cao đối với hoạt động của Nhà nước (Điều 69). Quốc hội có những nhiệm vụ và quyền hạn:

– Làm Hiến pháp và sửa đổi Hiến pháp; làm luật và sửa đổi luật;

– Thực hiện quyền giám sát tối cao việc tuân theo Hiến pháp, luật và nghị quyết của Quốc hội; xét báo cáo công tác của Chủ tịch nước , Uỷ ban thường vụ Quốc hội, Chính phủ, Toà án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Hội đồng bầu cử quốc gia, Kiểm toán nhà nước và cơ quan khác do Quốc hội thành lập;

– Quyết định chính sách dân tộc, chính sách tôn giáo của Nhà nước ;

– Bầu, miễn nhiệm, bãi nhiệm Chủ tịch nước , Phó Chủ tịch nước , Chủ tịch Quốc hội, Phó Chủ tịch Quốc hội, Ủy viên Uỷ ban thường vụ Quốc hội, Chủ tịch Hội đồng Dân tộc, Chủ nhiệm Ủy ban của Quốc hội, Thủ Tướng Chính phủ, Chánh án Toà án nhân dân tối cao, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Chủ tịch Hội đồng bầu cử quốc gia, Tổng Kiểm toán nhà nước , người  đứng đầu cơ quan khác do Quốc hội thành lập; phê chuẩn đề nghị bổ nhiệm, miễn nhiệm, cách chức Phó Thủ Tướng Chính phủ, Bộ trường và thành viên khác của Chính phủ, Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao; phê chuẩn danh sách thành viên Hội đồng quốc phòng và an ninh, Hội đồng bầu cử quốc gia.

Sau khi được bầu, Chủ tịch nước , Chủ tịch Quốc hội, Thủ Tướng Chính phủ, Chánh án Tòa án nhân dân tối cao phải tuyên thệ trung thành với Tổ quốc, Nhân dân và Hiến pháp;

– Bỏ phiếu tín nhiệm đối với người  giữ chức vụ do Quốc hội bầu hoặc phê chuẩn;

– Bãi bỏ văn bản của Chủ tịch nước , Uỷ ban thường vụ Quốc hội, Chính phủ, Thủ Tướng Chính phủ, toà án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao trái với Hiến pháp, luật, nghị quyết của Quốc hội;

– Quyết định trong cầu ý dân (Điều 70).

Căn cứ Hiến pháp 2013, Luật hoạt động giám sát của Quốc hội 2003, Luật Hoạt động Quốc hội và hội đồng nhân dân 2015 đã quy định nội dung giám sát Hiến pháp của cơ quan lập pháp và dân cử là rất quan trọng. Trong đó, các văn bản luật đều yêu cầu cơ quan lập pháp, cơ quan dân cử có trách nhiệm giám sát Hiến pháp (giám sát việc thực hiện, thi hành Hiến pháp, luật) của các tổ chức cá nhân. Cơ quan lập pháp có trách nhiệm làm luật, sửa đổi luật và ngăn chặn các văn bản vi hiến, trái luật. Việc làm luật nhằm cụ thể hóa các quy định của Hiến pháp, tạo hành lang pháp lý cần thiết để các quy định của Hiến pháp đi vào thực tế, đặc biệt là hiện thực hóa các quyền tự do dân chủ của công dân, quyền con người  (Điều 69, 70 Hiến pháp 2013, Điều 5 Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và Hội đồng nhân dân 2015). nhưng thực tế, không phải lúc nào cơ quan lập pháp cũng thực hiện đầy đủ quyền và đồng thời là nghĩa vụ của mình. Việc không thực hiện các quyền và nghĩa vụ Hiến định bởi nó trực tiếp hạn chế các quyền tự do cơ bản của công dân, hạn chế sự phát triển các mặt của đất nước , ảnh hưởng tiêu cực đến hoạt động của các nhánh quyền lực khác. Thời gian vừa qua, khi Hiến pháp 2013 đã có hiệu lực, nhiều nội dung trong đó chưa được cụ thể hóa bằng luật và dẫn đến việc áp dụng pháp luật tùy tiện để hạn chế các quyền tự do của nhân dân. Ví dụ Luật biểu tình – cụ thể hóa quyền dân sự biểu đạt ý kiến đúng pháp luật của công dân được nêu ra từ Hiến pháp 1946 nhưng vẫn bị trì hoãn trình Quốc hội. Việc trì hoãn của Bộ công an, Bộ quốc phòng diễn ra trong nhiều năm nhưng Quốc hội cũng chỉ tác động có tính hình thức dưới dạng yêu cầu mà chưa có biện pháp mạnh trong phạm vi quyền lực được giao như đưa ra bỏ phiếu tín nhiệm người  chịu trách nhiệm trình dự án luật. Luật tổ chức tòa án nhân dân chậm thông qua đã tác động tiêu cực đến tổ chức và hoạt đông của toàn bộ ngành tòa án, các thẩm phán hết nhiệm kỳ chậm tái bổ nhiệm trong thời gián rất dài, tâm lý cán bộ tòa án xáo trộn đợi chờ quyết định chính thức việc lập các tòa án mới…). Việc Quốc hội không hành động, không thực hiện đúng và đầy đủ quyền làm luật của mình chính là sự vi hiến. Thực tế, nhiều ngành lĩnh vực trong tổ chức và hoạt động có sự vi phạm các quy định của hiến pháp, luật nhưng Quốc hội không thực hiện đúng chức trách được giao khi thực hiện chức năng giám sát việc tuân thủ hiến pháp, luật. Thiếu tính kiên quyết hoặc không giải thích Hiến pháp kịp thời dẫn đến sự lạm quyền trong thực hiện công việc ở một số nhánh quyền lực.. Với các cá nhân là lãnh đạo do Quốc hội bầu hoặc phê chuẩn để xảy ra tình trạng vi hiến trong lĩnh vực ngành mình phụ trách cũng chưa một ai bị Quốc hội bỏ phiếu tín nhiệm hoặc bãi miễn như một chế tài mà Hiến pháp trao quyền thực hiện. Tình trạng nể nang, dĩ hòa vi quý dẫn đến tính giám sát tối cao của Quốc hội bị hạn chế. Trong ban hành luật, Quốc hội cũng có sự vi hiến khi có những điều luật
Vi phạm các quyền cơ bản của công dân, ví dụ điều 292 Bộ luật hình sự 2015 Quy định tội Cung cấp trái phép dịch vụ mạng máy tính mạng viễn thông đã vi phạm điều 33 Hiến pháp 2013 về Quyền tự do kinh doanh và đây cũng chỉ là một lỗi trong số hơn 90 lỗi dẫn đến Bộ luật này phải chỉnh sửa, lùi thời hạn có hiệu lực. Đây có thể nói là sự vi Hiến ở mức cao nhất của cơ quan lập pháp.

Vi hiến trong hoạt động hành pháp

Hiến pháp 2013 có quy định quyền hành pháp thuộc về Chính phủ. Hoạt động hành pháp là hoạt động của chính phủ và các thành viên chính phủ để thực hiện chức năng, nhiệm vụ quyền hạn hiến định và luật định của mình cũng như hoạt động của các cơ quan, cá nhân thuộc bộ máy hành chính nhà nước để thực hiện quyền hành pháp. như vậy, theo Hiến pháp 2013 sự vi hiến của hành pháp xảy ra

khi tập thể cơ quan hành pháp hoặc thành viên chính phủ như Thủ Tướng, các Phó Thủ Tướng, các Bộ trường thực hiện nhiệm vụ quyền hạn được quy định trong Hiến pháp, Luật tổ chức Chính phủ; của các cơ quan, cá nhân thuộc bộ máy hành chính nhà nước thực hiện chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn theo quy định của các văn bản quy phạm pháp luật có liên quan. Sự vi phạm Hiến pháp trong hoạt động hành pháp bao gồm:

– Soạn thảo các dự luật có quy định trái Hiến pháp, không đúng trình tự thủ tục. Ban hành các văn bản quy phạm pháp luật dưới luật có nội dung và quy trình,thủ tục trái với các quy định của Hiến pháp; ban hành các văn bản dưới luật dễ gây lạm quyền khi thi hành công vụ. Báo cáo tổng kết nhiệm kỳ 2011 – 216 của Chính phủ cho thấy, mặc dù vẫn đề cao và tổng kết những kết quả đạt được trong việc thi hành Hiến pháp như hoạt động chỉ đạo, kiểm tra đôn đốc tổ chức thi hành Hiến pháp hay tích cực triển khai kế hoạch thực hiện và đề xuất 82 dự án luật, pháp lệnh cần sửa đổi hoặc xây dựng mới để thi hành Hiến pháp 2013, v.v… nhưng thực tế phản ánh cho thấy kết quả đạt được chưa thực sự có hiệu quả. Điều 5 Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật quy định tính hợp hiến, hợp pháp, tính thống nhất của các văn bản quy phạm pháp luật trong phải thể hiện khi xây dựng và ban hành (tuân thủ đúng thẩm quyền, hình thức trình tự, thủ tục xây dựng ban hành văn bản quy phạm pháp luật). Điều này đảm bảo tính tối cao của Hiến pháp và các luật khác phải phù hợp với Hiến pháp. nhưng tính tối cao của Hiến pháp với các văn bản quy phạm pháp luật thực chất vẫn còn bị cơ quan hành pháp vi phạm các yêu cầu phù hợp với Hiến pháp ngay từ khâu soạn thảo và khi đi vào cuộc sống. Cụ thể là sự thể hiện các văn bản nghị định, thông tư hạn chế, xâm phạm đến các quyền tự do hiến định của công dân. Ví dụ: quyền sở hữu, quyền kinh doanh, hạn chế sở hữu xe theo thông tư 02/2003/TT-BCA dẫn đến nhiều cá nhân phải bỏ thêm chi phí để được sở hữu xe máy hay Nghị định 60/2014/NĐ-CP của Chính phủ quy định các doanh nghiệp in không được phép hợp tác với các cơ sở in khác dẫn đến doanh nghiệp không thể hoàn thành hợp đồng vì họ chỉ có thể làm được một khâu trong công đoạn sản xuất hoặc ở mức độ Bộ luật cao hơn, điều 320 Bộ luật dân sự 2005 cho phép công dân dùng tài sản là bất động sản để đảm bảo nghĩa vụ quy định tại Điều 318 nhưng thực tế Luật Đất đai lại chỉ cho phép dưới hình thức thế chấp. như vậy để tiện quản lý của mình, cơ quan hành pháp đã đẩy khó khăn cho người  dân và không lường hết những phiền toái, khó khăn, thiệt mà người dân gặp phải; vi phạm trực tiếp các quyền hiến định của công dân. Trong quá trình xây dựng pháp luật của các bộ ngành vẫn có tình trạng xây dựng văn bản với các điều khoản trái Hiến pháp và luật (Ví dụ các bộ ngành vẫn xây dựng và ban hành các điều kiện đầu tư kinh doanh mới trái với sự kiểm soát của Luật Đầu tư với các điều kiện đầu tư kinh doanh).

– Ngăn cản hoặc hạn chế, xâm phạm các quyền tự do hợp pháp của con người , của công dân theo quy định của Hiến pháp. Trong bản Hiến pháp 2013, quyền con người  và quyền công dân được đề cao và đưa lên chương 2 nhằm thể hiện tầm quan trọng của nó. Nhà nước có nghĩa vụ tôn trọng, bảo vệ, và đảm bảo quyền con người (điều 3,4 Hiến pháp 2013) đồng thời Điều 94 và 96 ấn định nhiệm vụ mới của Chính phủ là bảo vệ quyền con người  và quyền công dân. như vậy, đây là nhiệm vụ hiến định cho cơ quan hành pháp phải phát hiện đánh giá và xử lý những hành vi xâm phạm quyền con người , quyền công dân. Tuy vậy, trong thực tiễn hoạt động hành pháp lại có trường hợp không tôn trọng, bảo vệ, đảm bảo quyền con người , quyền công dân. Chính trong Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật 2015, điều 19, khi cho phép Chính phủ ban hành nghị định thay thế luật, pháp lệnh khi chưa có điều kiện xây dựng luật lại tạo lỗ hổng để chính phủ dùng nghị định hạn chế các quyền Hiến định và luật định đối với quyền con người , quyền công dân. Ví dụ: quyền biểu tình được các Hiến pháp 1992, 2013 ghi nhận nhưng đến nay vẫn chưa được cụ thể hóa bằng luật. Chính phủ vẫn áp dụng nghị định 38/2005/NĐ-CP để hạn chế quyền hiến định của người  dân, quy kết hành vi đó là tụ tập đông người trái pháp luật. như vậy, khi chưa có Luật về biểu tình thì có sự tự áp đặt thế nào là biểu tình trái luật. Bên cạnh đó, có các văn bản quy phạm pháp luật của chính phủ quy định sự can thiệp thô bạo vào quyền con người quyền công dân. Ví dụ, Hiến pháp quy định cụ thể về quyền bất khả xâm phạm về thân thể, pháp luật bảo hộ sức khỏe nhân phẩm, danh dự của con người ; hay không ai bắt mà thiếu các trình tự tố tụng luật định… nhưng thực tế, bằng hệ thống pháp luật hành chính các cơ quan hành chính nhà nước lại thực hiện việc bắt người nghiện giam giữ tập trung dưới hình thức cai nghiện trái ý muốn của họ hay trước đây các cô gái bị đưa vào trại phục hồi nhân phẩm, nguyên cái tên nơi giữ họ đã xâm phạm tới danh dự nhân phẩm của họ. Những trường hợp này đều bị cách ly giam giữ không hề có bản án, quyết định nào của cơ quan tư pháp phù hợp với quy định của pháp luật. Có những văn bản luật có nội dung tác động trực tiếp đến quyền công dân dẫn đến lạm quyền. Ví dụ: thông tư số 10/2016/TT-BGD&ĐT của Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành Quy chế quản lý học sinh sinh viên, quy định một số điều cấm xâm phạm đến quyền tự do ngôn luận của sinh viên – công dân, hay thông tư số 01/2016/TT-BCA của Bộ

công an cho phép Cảnh sát giao thông trong dụng tài sản của công dân trái với quy định của Luật trong mua, trong dụng xâm phạm quyền sở hữu của công dân được hiến định.

– Ban hành các văn bản pháp luật trực tiếp hạn chế quyền con người , quyền công dân. Chính phủ không được phép ban hành văn bản hạn chế quyền con người  quyền công dân. Việc hạn chế này chỉ được thực hiện bằng luật. Ví dụ nghị định số 38/2005/NĐ-CP, Bộ Công an cấm tụ tập đông người . Việc coi yếu tố “pháp luật quy định” không phải là rào cản các quyền con người  mà không phải hiểu theo nghĩa là chỉ khi có luật thì quyền này mới được thực hiện.

– người  thừa hành công vụ có hành vi vi phạm hiến pháp cũng là những biểu hiện vi hiến có tính phổ biến bên cạnh việc vi hiến trong ban hành các văn bản quy phạm pháp luật. người  thi hành công vụ nhiều lúc đã có hành vi lạm quyền xâm phạm đến các quyền tự do dân chủ Hiến định của công dân. Sự lạm quyền có thể do năng lực yếu kếm nhưng phần lớn là do yếu tố tư lợi cá nhân hay để thoả mãn “yếu tố cá nhân khác”. Ví dụ: Theo báo điện tử PLO thành phố Hồ Chí Minh

đưa tin ngày 11/4/2016 vào tháng 4/2016 vừa qua tại Hà nội, cảnh sát khu vực đã đòi vào kiểm tra nhà dân khi đêm khuya và có hành vi xúc phạm công dân. Việc lợi dụng thông tư 35/2014/TT-BCA để công an vào kiểm tra nơi ở của công dân dưới hình thức kiểm tra nhân khẩu là hành vi trái với Điều 22 Hiến pháp 2013 và công an không được phép tiến hành trừ trường hợp ngoại lệ là khám xét thì phải tuân theo các quy định của Bộ luật tố tụng hình sự. Nếu cố ý tiến hành kiểm tra cư trú đó chính là xâm phạm quyền bất khả xâm phạm về chỗ ở của công dân. Sự nhũng nhiễu, vòi vĩnh, vi phạm trắng trợn các quyền công dân xảy ra ở tất cả các ngành lĩnh vực mà ở đó có yếu tố “xin – cho”, nơi mà người  dân cần sự chấp thuận về mặt thủ tục hành chính và như vậy các quyền như tự do kinh doanh, tự do cư trú…mà Hiến pháp quy định đều có thể bị người có trách nhiệm thi hành công vụ vi phạm một cách trực tiếp hoặc gián tiếp.

– Sự vi phạm Hiến pháp có thể diễn ra ở cả “hành động” và “không hành động”. Tình trạng các văn bản quy phạm pháp luật không được ban hành đúng tiến độ là rất phổ biến đã trực tiếp hạn chế các quyền công dân bởi lý do Việt Nam không có tập quán áp dụng trực tiếp Hiến pháp. Theo báo cáo của Chính phủ, đến cuối năm 2015, số văn bản chưa ban hành là 57/167 văn bản (nghị định, thông tư, thông tư liên tịch) để hướng dẫn các luật đã được ban hành; 16 ngành nghề trong 267 ngành nghề kinh doanh chưa được các Bộ Y tế, Công an, Giao thông vận tải, Thông tin và truyền thông ban hành điều kiện kinh doanh…..vô hình chung việc mở

rộng tạo môi trường kinh doanh cho người  dân trở nên vô nghĩa bởi nút thắt các văn bản dưới luật. Theo nghĩa vụ Hiến định việc ban hành các văn bản hướng dẫn luật của cơ quan hành pháp đã bị vi phạm nghiêm trọng. Đối với các dự án luật, pháp lệnh, Chính phủ chậm trễ đưa ra trình Quốc hội xem xét thông qua là phổ biến và việc xin rút là không hiếm gặp, sự trì hoãn có thể kéo dài từ năm này sang năm khác đặc biệt là các dự luật cụ thể hóa quyền con người , quyền công dân, ví dụ dự án Luật Biểu tình, Luật về hội. Luật biểu tình đã được nêu ra trong nghị quyết số 48 của Bộ Chính trị từ năm 2005 nhưng đến nay vẫn bị xin lùi.

Tóm lại sự vi hiến trong hành pháp thể hiện ở nhiều yếu tố như các dự luật trái hiến pháp, sự lạm quyền, vượt quá thẩm quyền hiến định, không thực hiện hoặc thực hiện không đầy đủ kịp thời các nghĩa vụ Hiến pháp quy định… dù thể hiện dưới hình thức nào thì sự vi phạm của hành pháp cũng tác động đến hiệu lực của hiến pháp, đến các quyền tự do dân chủ của công dân. Vi hiến trong hoạt động tư pháp

Từ năm 1946, Hiến pháp đầu tiên đã xác định quyền tư pháp. Đến năm Hiến pháp 2013 quyền này lại được xác định cụ thể và rành mạch: Tòa án nhân dân là cơ quan xét xử của nước Cộng hòa xã hội Chủ nghĩa Việt nam, thực hiện quyền tư pháp là bảo vệ công lý, bảo vệ quyền con người, quyền công dân, bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa, bảo vệ lợi ích nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân. Việc xác định các dạng vi hiến trong hoạt động tư pháp sẽ căn cứ vào nội hàm của khái niệm thực hiện quyền tư pháp. Từ đó có thể nhận diện các dạng vi hiến trong hoạt động tư pháp bao gồm:

– Vi phạm hiến pháp trong hoạt động xét xử thường biểu hiện vi phạm nguyên tắc khi xét xử tòa án, thẩm phán độc lập chỉ tuân theo pháp luật. Hiến pháp 2013 đã quy định nguyên tắc tổ chức và hoạt động của hệ thống tòa án khi thực hiện quyền tư pháp. Trong xét xử, các nguyên tắc thẩm phán, hội thẩm nhân dân độc lập chỉ tuân theo pháp luật; nguyên tắc tranh tụng; nguyên tắc xét xử công khai….phải

được đảm bảo. Các nghị quyết của đảng cũng định hướng cho việc nâng cao chất lượng công tác xét xử nhằm đảm bảo phán quyết của tòa án phải dựa trên kết quả tranh tụng tại phiên tòa, trên cơ sở xem xét đầy đủ toàn diện các chứng cứ, ý kiến của kiểm sát viên, của người bào chữa…để ra bản án, quyết định đúng pháp luật, có sức thuyết phục (Nghị quyết số 08/NQ-TW năm 2002). Nghị quyết số 49/NQ-TW năm 2005 về cải cách tư pháp đến năm 2020 cũng đề ra phương hướng nâng cao chất lượng tranh tụng, trách nhiệm của người  tiến hành tố tụng …coi đây là bước đột phá của hoạt động tư pháp. Trong nội bộ ngành tòa án cũng đặt ra nguyên tắc không cho phép lợi dụng vị trí quản lí, việc trao đổi nghiệp vụ, chuyên môn để hình thành cơ chế duyệt án, áp đặt quan điểm cá nhân trái nguyên tắc độc lập xét xử chỉ tuân theo pháp luật trong việc giải quyết các vụ án (chỉ thị 01/2007/CT-CA của TANDTC triển khai nhiệm vụ trọng tâm công tác ngành tòa án). Từ nội dung trong tâm nêu trên cho thấy vấn đề vi hiến trong công tác xét xử đã và đang là mối quan tâm hàng đầu của các cấp các ngành và toàn xã hội. Sự vi phạm thể hiện dưới dạng “duyệt án”; báo cáo án, án bỏ túi hay họp ba ngành công an – tòa án – kiểm sát để “duyệt án” thể hiện sự thống nhất án hay chấp nhận sự can thiệp của các nhánh quyền lực khác của người  tiến hành tố tụng, cơ quan tiến hành tố tụng mà bỏ qua một cách tùy tiện nguyên tắc Hiến định về độc lập tuân theo pháp luật làm thay đổi bản chất của vụ án. Hậu quả của việc không tôn trọng Hiến pháp là án oan sai ngày càng bị phát hiện nhiều, quyền và lợi ích hợp pháp của công dân bị xâm phạm nghiêm trọng; vị thế của luật sư trong tranh tụng mờ nhạt, uy tín ngành tư pháp bị tổn hại.

– Vi phạm Hiến pháp biểu hiện ở sự vi phạm nguyên tắc tranh tụng khi tiến hành xét xử của tòa án. Xét xử có tranh tụng công bằng mới có thể làm sáng tỏ bản chất của vụ án. Đảm bảo chất lượng tranh tụng mới thể hiện vị thế là cán cân công lý của tòa án, giúp công dân bảo vệ các quyền hiến định của mình trong một nhà nước pháp quyền, là cách thức để nâng cao nhận thức, tạo môi trường dân chủ, bình đẳng trong các quan hệ tố tụng, tránh phiến diện một chiều áp đặt quyền lực trái với sự thật làm méo mó công lý, tạo cơ chế để người  dân có điều kiện bảo vệ và thể hiện các quyền hiến định trong các giai đoạn tố tụng. Việc vi hiến trong hoạt động tranh tụng thể hiện ở một số hành vi như không tạo điều kiện cho người tham gia tố tụng được tự do trình bày quan điểm, ý kiến; áp đặt quan điểm phiến diện, thiếu khách quan khi tranh luận về vấn đề đánh giá chứng cứ; quan tâm xem xét đến các luận điểm của người tham gia tố tụng mà chỉ xem xét một chiều ý kiến của người tiến hành tố tụng; bản án quyết định đưa ra không dựa trên kết quả hoạt động tranh tụng. Tất yếu những vi phạm đó là án oan sai xảy ra ở rất nhiều tòa án, nhiều cấp xét xử; thể hiện sự bất bình đẳng giữa cơ quan tư pháp và công dân; chứng cứ bị đánh giá không khách quan làm sai lệch kết quả vụ án. Xu hướng bắt giữ nghi phạm trước khi tập hợp đầy đủ chứng cứ nhằm gây sức ép, dùng lời khai của nghi phạm chứng minh chứng cứ nhằm rút ngắn công sức điều tra cũng đang là vấn đề gây nhiều án oan sai.

– Hành vi vi phạm Hiến pháp trong hoạt động tư pháp còn thể hiện khi cơ quan có thẩm quyền ban hành các văn bản quy phạm pháp luật hoặc có tính chất hướng dẫn luật hoặc làm cho người  thừa hành hiểu sai, thực hiện trái nguyên tắc hiến định hoặc áp dụng pháp luật không đúng với quy định của hiến pháp và chính các đạo luật. Điển hình trong hệ thống tòa án có văn bản Nghị quyết của Hội đồng thẩm phán Tòa án Nhân dân Tối cao (TANDTC), nghị quyết này có tổng kết các vụ án được coi là điển hình để các tòa án áp dụng tham khảo khi xét xử như các án lệ. Đồng thời các nghị quyết này còn có nội dung hướng dẫn thi hành các điều luật hoặc quy định cụ thể khoản điểm áp dụng chi tiết đến các mức án trong hình sự hoặc cách giải quyết sự việc trong vụ án dân sự. Có thể cho rằng, TANDTC đã trong nhiều trường hợp đã ban hành lại luật bởi trong các đạo luật không hề có các quy định đó. Đây là sự vi hiến nghiêm trọng xâm phạm đến tính tôn nghiêm của Hiến pháp, các quyền và nghĩa vụ hợp pháp của công dân, trái thẩm quyền hiến định của cơ quan tư pháp khi Tòa án không phải là cơ quan lập pháp hay có quyền giải thích luật. Phần lớn các văn bản có tính quy phạm pháp luật như Nghị quyết, Công văn của TANDTC có hình thức như một thông tư nhưng cũng không hề ban hành đúng thủ tục (không lấy ý kiến các ngành liên quan, không đăng tải trên phương tiện thông tin đại chúng…).[3] Trong ngành tư pháp thậm chí ban hành văn bản vi phạm các nguyên tắc độc lập tuân theo pháp luật của tòa án. Ví dụ, Chánh án tòa án Hà nội ban hành văn bản yêu cầu các thẩm phán phải báo cáo án trước khi xét xử hoặc lãnh đạo tòa án cấp trên can thiệp trực tiếp vào vụ án chuẩn bị được xét xử như ở Hà Tĩnh và nhiều vụ việc khác. Đây là dạng vi hiến khá phổ biến trong lĩnh vực tư pháp.

– Dạng vi phạm phổ biến trong lĩnh vực tư pháp còn thể hiện ở việc không ban hành các văn bản quy phạm pháp luật để cụ thể hóa Hiến pháp hoặc không ban hành các văn bản quy phạm pháp luật mà theo quy định phải ban hành.

Sự vi hiến trong hoạt động tư pháp xuất phát từ rất nhiều yếu tố chủ quan và khách quan. Xuất phát từ sự không phân công rõ ràng giữa các nhánh quyền lực, viện kiểm sát không thuộc hành pháp để bảo vệ trật tự trị an, phòng chống tội phạm vốn là chức năng của hành pháp. Bên cạnh đó do không thực hiện chế ước kiểm soát lẫn nhau nên tính độc lập của tòa án chưa được tuân thủ, tòa án có sự phụ thuộc nhất định về tổ chức và hoạt động vào các cơ quan khác nên thường bị can thiệp vào công tác tổ chức và cả hoạt động xét xử. Một tòa án độc lập nhưng kinh phí hoạt động, cơ sở vật chất lại phụ thuộc vào cấp trên hay cơ quan nhà nước khác thì cũng không thể đảm bảo sự độc lập nên một cách tự nhiên hoạt động hành pháp sẽ có hành vi vi hiến. Vì thế, rất cần sự nhận thức đúng về vai trò duy nhất của tòa án là bảo vệ công lý, công bằng thì mới hạn chế được các hành vi vi hiến trong hoạt động tư pháp và cả các hoạt động của các nhánh quyền lực khác.

3. Cơ chế bảo vệ hiến pháp bằng pháp luật

3.1. Khái niệm cơ chế bảo vệ Hiến pháp bằng pháp luật

Trong hệ thống pháp luật mỗi quốc gia, Hiến pháp là văn kiện chính trị – pháp lý giữa vai trò là nền tảng và vị trí tối thường. Vì thế mà việc bảo vệ Hiến pháp cũng không kém phần quan trọng như việc xây dựng, ban hành Hiến pháp. Một trong những biện pháp bảo vệ Hiến pháp hiệu quả nhất là thiết lập hệ thống pháp quy phạm pháp luật về bảo hiến, cùng với đó là xác lập các thiết chế, phương thức vận hành của các yếu tố này, tạo thành một cơ chế bảo vệ Hiến pháp.

Ở đây, khái niệm cơ chế bảo vệ Hiến pháp bằng pháp luật không phải là khái niệm mới, mà là một cách tiếp cận khác của khái niệm cơ chế bảo hiến mà theo đó chú trọng tới tính pháp lý của cơ chế bảo hiến. Trên thực tế, cơ chế bảo hiến nào cũng phải được vận hành trên một nền tảng pháp lý được nhà nước đó thừa nhận ngay trong Hiến pháp, hoặc/và được cụ thể hóa bằng các đạo luật riêng. Tuy nhiên, tùy thuộc đó là cơ chế nhà nước hay cơ chế xã hội bảo vệ Hiến pháp mà tính pháp lý của chúng không giống nhau. Tính pháp lý được hiểu là, hậu quả của hoạt động bảo vệ Hiến pháp có giá trị pháp lý, khiến cho hành vi vi bị coi là vi hiến sẽ bị suy xét, đánh giá và kết luận theo trình tự, thủ tục luật định, và chủ thể bảo hiến trực tiếp quyết định áp dụng biện pháp trừng phạt đối với chủ thể vi hiến. Đây cũng là điểm đặc thù riêng có của cơ chế nhà nước bảo vệ Hiến pháp. Để thực hiện được điều này, trước tiên nhà nước đó phải xây dựng được một hệ thống quy phạm pháp luật, mà đúng đầu là Hiến pháp, về bảo vệ Hiến pháp để tạo hành lang pháp lý, các điều kiện đảm bảo cho việc bảo hiến.

Ở khía cạnh khác, cơ chế xã hội bảo vệ Hiến pháp chủ yếu mang tính phản ánh xã hội, có tác dụng tạo nên sự thống nhất trong nhận thức của nhiều chủ thể trong xã hội (nhóm xã hội, giai tầng trong xã hội,…), để thúc giục các chủ thể có thẩm quyền đưa ra các quyết định để bảo vệ Hiến pháp trước nguy cơ mà họ cho rằng đó là vi hiến. Cơ chế tác động bảo hiến ở đây mang tính gián tiếp, không trực tiếp có hiệu quả pháp lý đối với chủ thể có hành vi vi hiến.

Từ những phân tích trên, có thể đưa ra khái niệm như sau: Cơ chế bảo vệ Hiến pháp bằng pháp luật là tổng thể các quy phạm pháp luật xác định hệ thống các chủ thể (cơ quan nhà nước, cá nhân) được Hiến pháp quy định (trực tiếp hoặc gián tiếp) nhiệm vụ và quyền hạn tiến hành các hoạt động bảo vệ hiến pháp, cùng với phương thức vận hành, các điều kiện đảm bảo hoạt động cho hệ thống đó để tiến hành hoạt động bảo vệ hiến pháp, nhằm đảm bảo sự tôn trọng, giữ gìn hiến pháp, ngăn ngừa và chống lại mọi hành vi vi phạm hiến pháp.

Theo cách tiếp cận cơ chế bảo vệ Hiến pháp bằng pháp luật, vẫn nhìn nhận dưới góc độ cấu trúc cơ chế bảo hiến, gồm: thể chế bảo hiến – là quy phạm pháp luật về bảo hiến, thiết chế bảo hiến – các cơ quan, tổ chức được trao quyền bảo hiến, phương thức vận hành, phối hợp giữa các thiết chế bảo hiến, nhưng cấu trúc đó được luật hóa thành hệ thống và vận hành theo khung khổ pháp lý đã được thiết lập, trong đó Hiến pháp giữ vị trí tối thường.

3.2. Đặc điểm cơ chế chế bảo vệ Hiến pháp bằng pháp luật

Thứ nhất, tính pháp lý: Tính pháp lý – tính chất nổi bật nhất của cơ chế bảo vệ hiến pháp bằng pháp luật thể hiện ở những nội dung liên quan đến khuôn mẫu xử sự, hành vi, quy trình vận hành của cơ chế bảo vệ Hiến pháp. Nếu như những nội dung thể hiện tính xã hội và tính chính trị có vẻ trừu tượng thì những nội dung thể hiện tính pháp lý cụ thể và rõ ràng hơn. Thông qua tính chất này, người  ta thấy được quốc gia theo dòng pháp luật chính thống nào, từ đó xác định được cơ chế bảo vệ hiến pháp của quốc gia thuộc mô hình nào; vận dụng, tiếp thu và bổ sung thêm những đặc điểm nào của các mô hình khác.

Thứ hai, tính minh bạch: Tính minh bạch của cơ chế bảo vệ Hiến pháp bằng pháp luật có được do tính minh bạch của pháp luật. Khi các quy phạm bảo vệ hiến pháp được luật hóa, cả Nhà nước , các đảng phái chính trị, các tổ chức xã hội, kinh tế và mọi cá nhân đều có quyền được biết. Đây là cơ sở quan trọng cho việc giám sát bảo hiến từ xã hội, nhằm nâng cao hiệu quả bảo hiến nói chung.

Thứ ba, tính hiệu quả: Tính hiệu quả được nhìn nhận trong sự so sánh với tính hiệu quả của cơ chế xã hội, cơ chế chính trị bảo vệ Hiến pháp. Cơ chế xã hội tác động tới bảo hiến chủ yếu theo con đường: phản ánh ý tưởng bảo hiến của nhóm xã hội tới thiết chế bảo hiến có thẩm quyền (phản ánh trực tiếp hoặc gián tiếp thông qua truyền thông) để làm căn cứ phát sinh các thủ tục bảo hiến. Tuy nhiên, ý tưởng bảo hiến đó có được đưa vào chương trình nghị sự bảo hiến hay không lại phụ thuộc vào nhận thức của thiết chế bảo hiến, đó là chưa kể tới tính chính đáng của ý tưởng bảo hiến của nhóm xã hội.

Bên cạnh đó, ở cơ chế chính trị, các tượng tác giữa các đảng phái chính trị thường diễn ra theo văn hóa, thói quen chính trị, nói cách khác nó thường được thực hiện theo quy phạm bất thành văn (văn bản) bởi những nhóm người  được coi là “tinh hoa” của đảng phái chính trị, do vậy, chúng bị hạn chế về mặt công khai, minh bạch, hiệu quả phụ thuộc rất lớn vào diễn biến của các cuộc đấu tranh, vận động hành lang và thỏa hiệp giữa các đảng phái chính trị.

Ở cơ chế pháp luật bảo vệ Hiến pháp, các quy phạm được công khai, minh bạch, có hiệu lực pháp lý bắt buộc trên toàn bộ lãnh thổ quốc gia, nên chúng vừa có tác động về trách nhiệm pháp lý, vừa là cơ sở tác động về mặt xã hội, truyền thông, nên nhìn chung, có cơ sở đem lại tính hiệu quả hơn so với cơ chế chính trị, cơ chế xã hội bảo vệ Hiến pháp.

3.3. Nội dung cấu thành và nguyên tắc đối với cơ chế bảo vệ Hiến pháp bằng pháp luật

3.3.1. Nội dung cấu thành cơ chế bảo vệ Hiến pháp bằng pháp luật

Về mặt cấu trúc, cơ chế bảo vệ Hiến pháp bằng pháp luật gồm các yếu tố cấu thành sau:

– Quy phạm pháp luật bảo vệ Hiến pháp: Các quy phạm pháp luật bảo vệ

Hiến pháp phải được tạo thành một thể thống nhất, đứng đầu là quy phạm Hiến pháp, dưới đó là quy phạm luật.

– Thiết chế bảo vệ Hiến pháp: Đó là các tổ chức, người  có thẩm quyền được Hiến pháp (trực tiếp, gián tiếp) trao quyền bảo vệ Hiến pháp. Các thiết chế này được Hiến định hoặc được thành lập bởi cơ quan lập pháp, được luật hóa về vị trí, chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, phương thức hoạt động và các điều kiện đáp ứng cho hoạt động.

– Phương thức phối hợp hoạt động giữa các thiết chế bảo vệ Hiến pháp: Quy phạm pháp luật là cơ sở để thiết lập nên các thiết chế và định ra các quyền hạn, trách nhiệm của các thiết chế. nhưng điều quan trọng là cần cơ chế thực hiện nhiệm vụ bảo hiến trên thực tiễn. Nếu cơ chế bảo hiến được thiết lập khoa học thì sự vận hành mới chơn chu, sự phối kết hợp giữa các thiết chế có liên quan được kịp thời, đảm bảo hiệu lực, hiệu quả, ngược lại, nếu cơ chế lỏng lẻo, trùng lắp, chồng chéo, bỏ ngỏ, thì không những thủ tục phối hợp bị ách tắc, xung đột, làm giảm hiệu lực, hiệu quả thực hiện pháp luật bảo hiến, mà còn tạo nên khoảng trống cho hành vi vi hiến xuất hiện.

3.3.2. Nguyên tắc đối với cơ chế bảo vệ Hiến pháp bằng pháp luật

Một là, nguyên tắc đảm bảo tính tối thường của Hiến pháp. Nguyên tắc đảm bảo tính tối thường của Hiến pháp là nguyên tắc quan trọng nhất, đồng thời cũng là nguyên tắc đặc thù của hoạt động bảo vệ Hiến pháp. Thể chế bảo vệ Hiến pháp đã thể hiện đầy đủ các yêu cầu của nguyên tắc đảm bảo tính tối thường của Hiến pháp.

Thứ nhất, Hiến pháp là luật cơ bản của Nhà nước. Hiến pháp quy định những quan hệ nền tảng nhất, tạo dựng cơ sở pháp lý cho hoạt động của toàn xã hội; do vậy, nó là đạo luật cơ bản, đạo luật gốc. Các văn bản khác đều do Hiến pháp quy định và nhằm cụ thể hoá Hiến pháp.

Thứ hai, hiệu lực tối cao của Hiến pháp trong hệ thống văn bản pháp luật. Hiến pháp đứng ở vị trí “đỉnh” của cấu trúc hình tháp của hệ thống văn bản quy phạm pháp luật. Ở vị trí đó, Hiến pháp có hiệu lực pháp lý tối cao, mọi văn bản pháp luật khác phải phù hợp với Hiến pháp, không được trái với Hiến pháp. Những văn bản không phù hợp với Hiến pháp, trái với Hiến pháp bị coi là văn bản vô hiệu.

Thứ ba, yêu cầu tôn trọng và tuân thủ Hiến pháp của mọi chủ thể trong xã hội. Hiến pháp đã khẳng định và đòi hỏi tất cả các chủ thể trong xã hội phải tôn trọng và tuân thủ Hiến pháp. Đồng thời, điều này cũng xác định nghĩa vụ của tất cả các chủ thể trong việc phòng, chống các hành vi vi phạm Hiến pháp, đảm bảo tất cả các hành vi vi phạm Hiến pháp phải bị phát hiện và xử lý.

Nguyên tắc đảm bảo tính tối thường của Hiến pháp là nguyên tắc quan trọng hàng đầu của hoạt động bảo vệ hiến pháp. Yêu cầu của nguyên tắc này cũng phản ánh đặc trong không thể thiếu của nhà nước pháp quyền; hơn nữa, nó còn được coi là một trong các nguyên tắc vận hành của nhà nước pháp quyền.

Hai là, nguyên tắc tôn trọng và đảm bảo quyền con người , quyền công dân.

Các quyền con người , quyền công dân không chỉ được tôn trọng và thừa nhận mà còn được đảm bảo bởi Nhà nước . Bên cạnh những đảm bảo về chính trị, kinh tế, Nhà nước còn có trách nhiệm quan tâm xây dựng những đảm bảo về pháp lý cho việc thực hiện và bảo vệ quyền con người , quyền công dân. Nguyên tắc đảm bảo quyền con người , quyền công dân cũng là nguyên tắc thể hiện đặc trong của nhà nước pháp quyền.

3.4. Một số mô hình cơ chế bảo vệ hiến pháp bằng pháp luật trên thế giới

3.4.1. Bảo vệ hiến pháp bằng Hội đồng Bảo Hiến ở Cộng hòa Pháp

Ở Pháp, các quy định về giám sát Hiến pháp đã sớm được ghi nhận trong Hiến pháp năm 1799 và Hiến pháp năm 1852. Theo các quy định này, thường viện có quyền thực hiện việc giám sát Hiến pháp. Năm 1946, Uỷ ban giám sát Hiến pháp được hình thành bao gồm Tổng thống, Chủ tịch hai viện và 10 thành viên khác, Chủ tịch Uỷ ban là Tổng thống.Đến năm 1958, cùng với sự ra đời của Hiến pháp năm 1958, Hội đồng bảo hiến (Le conseil constitutionnel) được thành lập. Hội đồng bảo hiến được coi là sáng tạo lớn của các nhà lập pháp dưới nền Cộng hoà thứ V. Kể từ đó, mô hình Hội đồng bảo hiến của Pháp đã dần trở thành mô hình giám sát hiến pháp tiêu biểu của châu Âu mà các nhà luật học thường gọi là mô hình giám sát hiến pháp kiểu Pháp.[13]

Vị trí, vai trò của Hội đồng bảo hiến Mô hình Hội đồng bảo hiến của Pháp ra đời gắn liền với tên tuổi của Tổng thống Degaul. Ban đầu Hội đồng bảo hiến được thành lập nhằm mục đích đảm bảo sự cân bằng giữa quyền lập pháp và hành pháp. Song từ khi được thành lập đến nay, Hội đồng bảo hiến ngày càng khẳng định được vai trò quan trọng trong việc đảm bảo sự ổn định của Hiến pháp và toàn bộ hệ thống pháp luật, đảm bảo sự cân bằng và ổn định trong cơ cấu quyền lực nhà nước .

Cũng giống như mô hình toà án Hiến pháp, Hội đồng bảo hiến là cơ quan chuyên trách, độc lập về giám sát Hiến pháp nhưng không thuộc hệ thống cơ quan tư pháp, hành pháp hay lập pháp. Chức năng cơ bản của Hội đồng bảo hiến là đảm bảo cho ba nhánh quyền lực trên hoạt động trong phạm vi thẩm quyền theo đúng quy định của Hiến pháp. Ngoài Hội đồng bảo hiến, không cơ quan nào có quyền thực hiện chức năng giám sát Hiến pháp. Theo mô hình này, giám sát Hiến pháp chủ yếu là giám sát trước, mang tính bắt buộc đối với các đạo luật về tổ chức, quy chế hoạt động của Nghị viện, các tranh chấp về bầu cử và trong cầu dân ý.[13] Cơ cấu tổ chức của Hội đồng Bảo hiến

Theo Điều 56 Hiến pháp năm 1958, Hội đồng bảo hiến bao gồm 9 thành viên và ngoài ra còn có thành viên đương nhiên là các cựu tổng thống.Tổng thống, Chủ tịch thượng viện, Chủ tịch Hạ viện, mỗi người  được bổ nhiệm 3 thành viên.Tổng thống chỉ định Chủ tịch Hội đồng bảo hiến trong số thành viên mà Tổng thống đã bổ nhiệm.Chủ tịch Hội đồng bảo hiến có quyền quyết định trong trường hợp Hội đồng biểu quyết ngang phiếu.

Các cựu tổng thống là thành viên đương nhiên của Hội đồng bảo hiến suốt đời, miễn là họ không giữ những chức vụ mà pháp luật cấm thành viên của Hội đồng bảo hiến kiêm nhiệm.Từ khi Hội đồng được thành lập, chưa một Tổng thống nào được chọn làm Chủ tịch Hội đồng bảo hiến.Cho đến nay, có rất ít Tổng thống đã tham gia vào Hội đồng bảo hiến như Rene Coty, Vincent Aurol, Jacques Chirac.[13]

Chủ thể có quyền yêu cầu giám sát Hiến pháp

Theo quy định của Hiến pháp năm 1958, chỉ có 4 chủ thể có quyền đề nghị Hội đồng bảo hiến xem xét một văn bản luật có phù hợp với Hiến pháp hay không, đó là: Tổng thống, Thủ Tướng, Chủ tịch thượng viện và Chủ tịch Hạ viện. Đến năm 1976, Hiến pháp đã được sửa đổi và quy định này được mở rộng hơn. Các thượng nghị sĩ và hạ nghị sĩ được quyền đề nghị Hội đồng xem xét tính hợp hiến của các văn bản luật với điều kiện tối thiểu phải có 60 thường nghị sĩ hoặc 60 hạ nghị sĩ yêu cầu.[13]

Thẩm quyền của Hội đồng bảo hiến

(1) Thẩm quyền xem xét tính hợp hiến của các đạo luật.

Thẩm quyền này của Hội đồng bảo hiến nhằm mục đích chống lại sự xâm phạm hay lạm quyền của các nhánh quyền lực, đảm bảo tính hợp hiến của các đạo luật được ban hành. Đặc điểm nổi bật để phân biệt mô hình giám sát Hiến pháp của Pháp với các mô hình giám sát hiến pháp khác là Hội đồng bảo hiến của Pháp chỉ thực hiện quyền giám sát trước. Đối tượng giám sát ở đây là các đạo luật đã được Nghị viện thông qua, đang trong thời gian chờ công bố và các điều ước quốc tế đang trong thời gian chờ phê chuẩn. Giám sát bắt buộc đối với những đạo luật về tổ chức và nội quy hoạt động của Nghị viện do Nghị viện ban hành. Còn đối với những đạo luật thông thường, việc xem xét tính hợp hiến không mang tính bắt buộc. Căn cứ để tuyên bố tính hợp hiến của một đạo luật là các quy định của Hiến pháp và các nguyên tắc có giá trị như Hiến pháp.

Tổng thống ký văn phòng Chính phủ có trách nhiệm kiểm tra các kiến nghị về việc xem xét tính hợp hiến của các đạo luật trước khi ban hành. Nếu có yêu cầu phải gửi ngay cho Chủ tịch Hội đồng bảo hiến. Đối với các đạo luật được thông qua bằng con đường trong cầu dân ý, Hội đồng không phải xem xét tính hợp hiến. Giới hạn thời gian cho các yêu cầu này là khoảng thời gian Hiến pháp quy định để Tổng thống ký lệnh công bố, trong vòng 15 ngày kể từ ngày đạo luật được thông qua. Đối với các điều ước quốc tế cũng tượng tự như vậy. Trong trường hợp có sự xung đột giữa điều ước quốc tế và Hiến pháp thì việc gia nhập hoặc ký kết sẽ không được thực hiện cho đến khi Hiến pháp được sửa đổi cho phù hợp. Ví dụ như trường hợp Hiệp ước Mastricht về phát hành đồng tiền chung châu Âu năm 1997, do Hiệp ước có điều khoản trái với Hiến pháp năm 1958 nên Nghị viện Pháp đã tiến hành sửa đổi Hiến pháp để tham gia vào Hiệp ước này.[13]

(2) Thẩm quyền giải quyết tranh chấp về bầu cử và trưng cầu dân ý.

Điều 58 Hiến pháp Pháp quy định: “Hội đồng bảo hiến kiểm soát sự hợp lệ của cuộc bầu cử Tổng thống. Hội đồng xem xét đơn khiếu nại và tuyên bố kết quả”. Khi bầu cử Tổng thống, Chính phủ sẽ tư vấn cho Hội đồng toàn bộ tiến trình của cuộc bầu cử như thời gian biểu, việc bỏ phiếu… Hội đồng có trách nhiệm kiểm tra quá trình lựa chọn cũng như tư cách của các ứng cử viên Tổng thống và thực hiện các thủ tục khác có liên quan đến việc công bố hay bãi miễn…..[13]

(3) Thẩm quyền tư vấn.

Thẩm quyền tư vấn mang nhiều nét chính trị và có tầm quan trọng rất lớn trong tổ chức, hoạt động của bộ máy nhà nước Pháp. Hội đồng có quyền tham gia vào quá trình thiết lập vị trí Tổng thống khi Tổng thống đương nhiệm không thực thi được nhiệm vụ của mình. Hội đồng bảo hiến đưa ra các ý kiến tư vấn chính thức theo đề nghị của Tổng thống khi cần ban bố tình trạng khẩn cấp trên toàn quốc (Điều 16 Hiến pháp năm 1958) và tư vấn về các quyết định được đưa ra trong hoàn cảnh đó. Trong trường hợp Tổng thống hỏi ý kiến của Thủ Tướng và Chủ tịch hai viện, các ý kiến đó bắt buộc phải đăng Công báo, nếu tham khảo ý kiến Hội đồng thì không phải đăng Công báo các ý kiến được tư vấn. Hội đồng bảo hiến còn thực hiện quyền tư vấn theo đề nghị của Chính phủ về các văn bản, quyết định trong việc tổ chức bầu cử Tổng thống và trong cầu dân ý.

(4) Thẩm quyền giám sát Hiến pháp đối với việc phân định thẩm quyền giữa Chính phủ và Nghị viện

Hội đồng bảo hiến có chức năng xác định thẩm quyền xây dựng pháp luật giữa Nghị viện và Chính phủ về các lĩnh vực do luật của Nghị viện điều chỉnh và các lĩnh vực do văn bản quy phạm pháp luật của Chính phủ điều chỉnh trong trường hợp có xung đột. Thẩm quyền sửa đổi hay hủy bỏ các đạo luật vi phạm thẩm quyền sẽ do Hội đồng quyết định.

Pháp là một trong số ít các quốc gia quy định thẩm quyền đặc biệt này cho Hội đồng bảo hiến.[13]

(5) Quyền kiểm hiến về vấn đề quyền con người.

Ngoài lời nói đầu của Hiến pháp năm 1958, các quy định cụ thể về quyền con người  không được ghi nhận trong Hiến pháp của Pháp. Hội đồng bảo hiến dựa trên cơ sở lời nói đầu của Hiến pháp năm 1958 và Tuyên ngôn về nhân quyền và dân quyền năm 1789 để kiểm tra tính hợp hiến của các đạo luật liên quan đến vấn đề quyền con người . như vậy, quyền xem xét tính hợp hiến các đạo luật của Hội đồng bảo hiến không chỉ thu hẹp trong phạm vi các điều luật mà được mở rộng sang cả phần lời nói đầu và các nguyên tắc chung về quyền con người .

Hiện nay tại Pháp, thẩm quyền bảo hiến còn được mở rộng cho một số cơ quan khác như Hội đồng nhà nước và toà án tối cao. Ngoài ra, các toà án còn có quyền không áp dụng các đạo luật trái với các quyền cơ bản của con người . [13]

Hiệu lực của phán quyết và hậu quả pháp lý. Hiệu lực của phán quyết

Điều 62 Hiến pháp năm 1958 quy định: “Một điều khoản bị tuyên bố là bất hợp hiến thì không thể được ban bố hoặc đưa ra thi hành. Các quyết định của Hội đồng bảo hiến không thể bị kháng nghị.Các cơ quan hành chính và tư pháp có nghĩa vụ phải chấp hành”.

như vậy, quyết định của Hội đồng bảo hiến là quyết định chung thẩm, không thể bị xem xét hay xét xử lại bởi bất cứ cơ quan, tổ chức nào và có hiệu lực pháp lý bắt buộc đối với tất cả các bên có liên quan. Tuy nhiên, Hội đồng bảo hiến vẫn cho khiếu nại đối với các lỗi kỹ thuật khi soạn thảo văn bản.

b. Hậu quả pháp lý

trường hợp Hội đồng bảo hiến tuyên bố đạo luật được xem xét có một hoặc một số quy định trái với Hiến pháp và nếu các quy định đó là phần không thể tách rời khỏi đạo luật thì đạo luật đó không được phép công bố. Nếu các quy định đó là phần có thể tách rời khỏi đạo luật thì đạo luật này vẫn có thể được Tổng thống ký công bố nhưng các điều khoản vi hiến sẽ bị loại trừ hoặc Tổng thống có thể yêu cầu hai viện thảo luận lại về các điều khoản đó.

Nếu quy chế hoạt động của Nghị viện có điều khoản vi hiến thì nó sẽ không được thực hiện tại Nghị viện. Trong trường hợp này, Nghị viện phải sửa đổi, bổ sung những điều khoản vi hiến hoặc phải ban hành đạo luật mới thay thế đạo luật đã bị tuyên bố là không hợp hiến.

Đối với các điều ước quốc tế có quy định trái với Hiến pháp thì việc gia nhập hoặc phê chuẩn sẽ không được thực hiện cho đến khi Hiến pháp được sửa đổi.

Trong trường hợp bầu cử Tổng thống hoặc bầu cử Nghị viện hay trong cầu dân ý không hợp lệ thì sẽ phải tổ chức lại theo đúng quy định của pháp luật.

Khi Hội đồng bảo hiến tuyên bố một đạo luật là hợp hiến thì Tổng thống sẽ công bố luật trong thời hạn pháp luật quy định. Thời gian Hội đồng bảo hiến xem xét tính hợp hiến của luật không tính vào thời gian này.

Hiện nay, xu hướng của các nước trên thế giới nói chung và nước Pháp nói riêng là mở rộng thẩm quyền giám sát Hiến pháp cho Hội đồng bảo hiến. Có thể mở rộng thêm đối tượng giám sát là các đạo luật đã có hiệu lực, quyền giám sát cụ thể, thẩm quyền giải quyết khiếu kiện Hiến pháp. Chỉ khi được mở rộng thẩm quyền và đối tượng giám sát như vậy, Hội đồng bảo hiến mới phát huy được hết vai trò của mình trong việc đảm bảo tính tối cao của Hiến pháp và tính thống nhất của toàn bộ hệ thống pháp luật.[13]

3.4.2. Bảo vệ hiến pháp bằng Tòa án ở Hoa Kỳ

Đặc điểm mô hình bảo hiến bằng Tòa án ở Hoa Kỳ như đã trình bày ở trên mô hình bảo hiểm kiểu Mỹ có những đặc điểm mang tính chất điển hình :

– Quyền giám sát Hiến pháp được trao cho tất cả các tòa án thông thường mà đứng đầu là Tòa án tối cao liên bang. Tất cả các tòa án đều có quyền xem xét tính hợp hiến của tất cả các đạo luật. Việc xem xét chỉ diễn ra khi đạo luật đó được sử dụng để giải quyết một vụ việc cụ thể tại tòa án.

– Quyền giám sát hiến pháp liên quan đến vụ việc cụ thể nên việc khiếu kiện là tiền đề cho việc xem xét một đạo luật có hợp hiến hay không. Tòa án sẽ không xem xét nếu việc kiện không xảy ra. Không có một tòa án nào có thể phân xử ý kiến tư vấn hoặc các cuộc tranh luận ngay cả khi Tổng thống hay Quốc hội yêu cầu trừ khi nó được thông qua đơn kiện của một cá nhân hoặc một tầng lớp cụ thể dưới hình thức một vụ vi phạm nào đó mà luật sẽ thừa nhận

– Tòa án chỉ xem xét khi đạo luật đó có liên quan trực tiếp đến quyền và lợi ích hợp pháp của của người  kiện. Điều này tránh được sự giám sát trừu tượng và kém hiệu quả.

– Đạo luật chỉ bị coi là vi hiến nếu nó không phù hợp hoặc mâu thuẫn với Hiến pháp

– Phán quyết của tòa án chỉ có giá trị với các bên có liên quan trong vụ kiện trừ trường hợp phán quyết đó trở thành án lệ

– Khi đạo luật bị tuyên bố là vi hiến thì không còn giá trị áp dụng nhưng tòa án không có thẩm quyền tuyên bố hủy bỏ đạo luật đó hoặc tuyên bố nó vô hiệu. Đạo luật đó về hình thức còn hiệu lực nhưng trên thực tế không còn giá trị áp dụng nữa.
– Phán quyết của Tòa án không có giá trị chung thẩm mà có thể bị tòa án cấp trên xem xét lại.[6]

Hệ thống tòa án Mỹ

Cơ cấu tòa án Mỹ bao gồm:

– 1 tòa án tối cao

– 13 tòa án phúc thẩm (12 tòa án khu vực và 1 tòa án liên bang)

– 94 tòa án cấp quận

– 2 tòa xét xử đặc biệt (Tòa án thương mại quốc tế xét xử những vụ án liên quan đến thương mại và thuế quan quốc tế và tòa án về các yêu sách liên bang xét xử hầu hết các yêu sách về thiệt hại tài chính đối với Quốc hội, chính quyền liên bang chiếm giữ tài sản riêng không hợp pháp, những tranh chấp về hợp đồng liên bang và nhiều loại yêu sách khác đối với hợp chủng quốc).

Quốc hội có quyền thành lập hoặc bãi bỏ và quy định số lượng thẩm phán các tòa án liên bang nhưng không được áp dụng các quy định của mình đối với Tòa án tối cao liên bang để đảm bảo nguyên tắc Tam quyền phân lập. Tòa án tối cao Mỹ có quyền cao nhất trong giải thích Hiến pháp, có tiếng nói quyết định trong các vụ tranh tụng về Hiến pháp, quyết định của Tòa án tối cao có giá trị chung thẩm. Tòa án tối cao có quyền tuyên bố một đạo luật là vi hiến (cả ở cấp liên bang và tiểu bang). Hiến pháp Mỹ nêu rất ít các nguyên tắc về quyền tài phán của Tòa án tối cao, không quy định về cơ cấu tổ chức, trình tự làm việc hay số lượng thẩm phán. Các thẩm phán tối cao do Tổng thống bổ nhiệm và có nhiệm kỳ suốt đời.[4][6] [32]

Thẩm quyền của Tòa án Mỹ khi bảo vệ Hiến pháp

Thẩm quyền giám sát Hiến pháp (thực tế chỉ có tòa tối cao đảm nhiệm được) bởi các thẩm phán của tòa tối cao là những người  tinh thông nghiệp vụ, đằng sàng lọc cả về nghề nghiệp và đạo đức trong khi các vụ kiện về hiến pháp thường khó khăn và phức tạp và quan trọng nên chỉ họ mới đủ tư cách để đảm nhiệm. Mặt khác khi áp dụng pháp luật để xét xử sẽ có điều luật được vận dụng và vì thế khi một bên thua kiện sẽ kháng án lên Tòa tối cao khi phát hiện điều luật áp dụng trước đó vi hiến và Tòa án tối cao sẽ xem xét tính hợp hiến của đạo luật và thực tế chính Tòa án tối cao có quyền giám sát Hiến pháp.

Thẩm quyền giải thích Hiến pháp của các tòa án có tính chất quan trọng bởi Mỹ là nước có áp dụng phổ biến các án lệ. Án lệ tồn tại song song với luật thành văn và có vai trò ngang nhau nên việc giải thích hiến pháp rất cần thiết. Do các vấn đề liên quan đến Hiến pháp do Tòa án tối cao đảm nhiệm nên việc giải thích Hiến pháp sẽ thuộc thẩm quyền của Tòa án tối cao và từ đó thể hiện thẩm quyền của Tòa án trong việc đảm bảo tính tối cao của Hiến pháp và làm cho tinh thần Hiến pháp được được thể hiện và đảm bảo trong các đạo luật và trên thực tế. Việc giải thích Hiến pháp của Tòa án tối cao còn nhằm khắc phục tính chung chung của Hiến pháp và các đạo luật giúp cho các nhà lập pháp các cơ quan tư pháp cấp dưới hiểu đúng tinh thần của Hiến pháp và đảm bảo hiến pháp được áp dụng thống nhất trong cả nước . Nếu việc giải thích gắn liền với một vụ việc thì nó sẽ trở thành án lệ.

Thẩm quyền xem xét tính hợp hiến của các văn bản pháp luật. Đây là thẩm quyền quan trọng nhất của Tòa án tối cao Mỹ, kể cả Tổng thống hay nghị viện cũng không có quyền can thiệp vào các quyết định của Tòa án. Hệ thống pháp luật Mỹ cũng được quy định chặt chẽ, tất cả các hệ thống pháp luật của Liên bang và tiểu bang không được trái Hiến pháp. Tòa án tối cao có quyền ra phán quyết không công nhận các điều luật trái với Hiến pháp và phán quyết trở thành án lệ, các tòa án cấp dưới sẽ không áp dụng điều luật đó nữa.

Tuy nhiên, tòa án tối cao không được phép tuyên hủy bỏ điều luật nên về hình thức đạo luật vẫn có hiệu lực cho đến khi Nghị viện ra một đạo luật mới để thay thế và có quy tắc không thành văn rằng: không ai phải tuân theo một đạo luật đã bị tòa án tuyên bố là vi hiến. [31] [32]

Trình tự, thủ tục và hậu quả pháp lý giải quyết các vụ việc liên quan đến Hiến pháp

Do không có tòa án chuyên trách về Hiến pháp và các vụ việc này cũng do các tòa thông thường giải quyết nên trình tự thủ tục tố tụng đối với các vụ án này cũng tượng tự các vụ án bình thường và thường được tiến hành tại Tòa án tối cao.

Một cách đương nhiên, khi một đạo luật đã bị tuyên bố là vi hiến thì không còn giá trị trên thực tế. Tuy nhiên, ở Mỹ đạo luật đó về hình thức vẫn có hiệu lực trên lý thuyết nhưng trên thực tế lại không còn giá trị áp dụng. Các phán quyết về vấn đề này có giá trị bắt buộc chung đối với mọi tòa án và mọi người  vì đạo luật vi hiến không chỉ gây thiệt hại cho một vụ việc cụ thể mà cho tất cả các vụ việc tượng tự và nó sẽ phá vỡ trật tự pháp luật, tạo lỗ hổng pháp lý cho hệ thống pháp luật quốc gia. Sau khi đạo luật bị tuyên vi hiến, cơ quan Nghị viện phải ra đạo luật khác thay thế đạo luật đó.

3.4.3. Bảo vệ hiến pháp bằng Tòa án Hiến pháp tại Đức về tổ chức

Tòa án Hiến pháp Đức được quy định trong Hiến pháp bao gồm các thẩm phán liên bang và và các thành viên khác. Một nửa do Quốc hội bầu và số còn lại do hội đồng liên bang bầu ra và các thành viên này là chuyên trách và không được kiêm nhiệm. Tòa án Hiến pháp bao gồm 2 tòa và mỗi tòa có 8 thẩm phán và 3 thẩm phán trong số đó được bầu từ thẩm phán của Tòa án tối cao Liên bang. Với quy định này có thể thấy Thẩm phán Tòa án Hiến pháp không chỉ là các thẩm phán chuyên nghiệp (còn có những người  chỉ có hiểu biết về chính trị xã hội, có trình độ thẩm phán và họ cũng không được kiêm nhiệm). Điều này xuất phát từ nhiệm vụ của Tòa án Hiến pháp không chỉ giải quyết các vấn đề thuần túy pháp lý mà còn giải quyết nhiều vấn đề liên quan đến đời sống chính trị xã hội của đất nước . Các thẩm phán tòa án liên bang không chỉ là cán bộ tòa án mà còn là thành viên của một cơ quan Hiến pháp và họ không phải chịu sự giám sát hành chính công vụ nào giống như một chính khách. Hai tòa của Tòa án hiến pháp Liên bang đều được gọi là Tòa án hiến pháp liên bang có vị trí vai trò bình đẳng, có các thẩm phán riêng và không được điều động luân chuyển. Việc đưa thẩm phán từ tòa này sang hoạt động tại tòa kia chỉ khi tòa đó không đủ năng lực biểu quyết hoặc trong trường hợp giải quyết đơn kiện của Tổng thống Liên bang hay của thẩm phán. Chủ tịch và phó chủ tịch (chánh án, phó chánh án) Tòa án Liên bang do Quốc hội và hội đồng Liên bang bầu luân phiên (nhiệm kỳ này Quốc hội bầu chủ tịch thì Hội đồng liên bang bầu phó chủ tịch và ngược lại). Chánh án và phó chánh án được bầu trong số thành viên đoàn chủ tịch và do cả hai tòa bình đẳng nên mỗi người  thuộc một tòa. Chánh án tòa án chỉ là người quản lý hành chính chứ không phải là thẩm phán và không có quyền chỉ thị các thẩm phán.[32] Thẩm quyền của tòa án Hiến pháp Liên bang Đức

i) Tòa án thứ nhất xem xét về tính không phù hợp với những quyền cơ bản được ghi trong Hiến pháp của một quy định pháp luật hoặc giải quyết những khiếu nại hiến pháp. Đó là:

– Tranh chấp hoặc nghi ngờ về sự phù hợp của pháp luật của Liên bang hoặc tiểu bang với hiến pháp hoặc giữa pháp luật tiểu bang và pháp luật liên bang theo đề nghị của chính phủ Liên bang, Chính phủ tiểu bang hoặc của 1/3 số đại biểu Nghị viện.

– Sự phù hợp của đạo luật của của liên bang – tiểu bang với Hiến pháp hay Luật của tiểu bang – liên bang theo đề nghị của Tòa án.

ii) Tòa án thứ hai tập trung giải quyết tranh chấp theo luật công những vấn đề phát sinh từ quan hệ giữa các nhánh quyền lực, giữa các cấp quyền lực (liên bang và tiểu bang) và các tranh chấp khác như: Việc thực hiện quyền công dân; Cấm hoạt động đảng chính trị; Tranh chấp và nghĩa vụ Liên bang và các tiểu bang…

Tòa án Hiến pháp Liên bang Đức đóng vai trò quan trọng trong nhiệm vụ bảo vệ quyền cơ bản của công dân. Mọi người  đều có quyền khiếu nại tại Tòa án Hiến pháp Liên bang khi họ cho rằng quyền cơ bản của họ hay các quyền tượng tự quyền cơ bản bị vi phạm bởi một văn bản hay quyết định của chính quyền nhà nước . Tòa án sẽ phá án bảo vệ các quyền của người  dân một cách cụ thể chống lại sự vi hiến đồng thời từ đó giáo dục các chủ thể có thể vi hiến không hành xử tượng tự do tính cưỡng chế và uy tín của tòa án. Việc giải thích Hiến pháp của tòa án còn có tác dụng phát triển pháp luật khi một đạo luật bị coi là vi hiến không còn giá trị thì nó sẽ được thay thế bằng đạo luật hoàn thiện hơn.[32]

3.4.4. Bảo vệ hiến pháp tại các nước Đông Nam Á

Tiếp thu kinh nghiệm thế giới, có nước đã lựa chọn mô hình bảo hiến kiểu Mỹ với thẩm quyền giám sát Hiến pháp được giao cho tòa án có thẩm quyền chung thực hiện; mô hình kiểu châu Âu với tòa án Hiến pháp hoặc có nước chọn lập Hội đồng bảo hiến và có cả hỗn hợp Âu – Mỹ với Tòa án thẩm quyền chung cùng Tòa án hiến pháp.

Nhóm cơ quan tư pháp đồng thời là cơ quan giám sát Hiến pháp. Các nước Malaysia, Singapore, Philipin theo mô hình này nên không tổ chức riêng một cơ quan giám sát mà trao quyền giám sát cho cơ quan có thẩm quyền chung là tòa án. Tòa án tối cao có thẩm quyền giám sát Hiến pháp, tòa án cấp dưới giám sát thông qua tòa tối cao có nơi quyền này duy nhất thuộc tối cao. Tòa tối cao có thẩm quyền xem xét các vụ việc liên quan đến Hiến pháp.

Nhóm cơ quan giám sát hoạt động chuyên trách được một số nước lựa chọn (Thailand, Campuchia, Indonesia và mới đây 2016 là Myanama) cơ quan giám sát hiến pháp ở các nước này được thành lập và độc lập với các nhánh quyền lực với tên gọi là Tòa án Hiến pháp hay Hội đồng bảo hiến (Campuchia). Hội đồng bảo hiến ngoài chức năng Tòa án còn chức năng tham vấn khi cần thiết. Thẩm quyền của các cơ quan này bao gồm chuyên môn và tài phán. Thực hiện kiểm tra giám sát trong thẩm quyền được giao để thẩm định đánh giá tính hợp hiến và mức độ vi hiến của các văn bản quy phạm… Tài phán là chức năng xem xét và đưa ra các phán quyết có tính bắt buộc phải thực hiện đối với cá nhân có liên quan.

Nhóm các cơ quan giám sát Hiến pháp thuộc nhiều cơ quan nhà nước khác nhau bao gồm Việt nam, Lào, Bruney. Các nước này không lựa chọn mô hình giám sát Hiến pháp tư pháp hay mô hình giám sát chuyên biệt mà thẩm quyền giám sát lại thuộc vào toàn bộ cơ quan nhà nước khác nhau của cả ba nhánh quyền lực.

Thẩm quyền giám sát Hiến pháp ở các nước Đông nam Á cũng bao gồm các nội dung như giám sát tính hợp hiến của các văn bản luật; giải thích Hiến pháp và luật. Nguyên tắc phân chia quyền lực cũng là đối tượng bảo hiến chủ đạo ở tất cả các nước. Các quyền tự do hiến định và sự bảo vệ hiến pháp khỏi sự xâm phạm của các đảng phái chính trị, quan chức cao cấp là đối tượng của giám sát Hiến pháp.[32]

3.4.5. Bảo vệ hiến pháp bằng Quốc hội

Theo mô hình này, chỉ có Nghị viện (hay Quốc hội) mới có quyền kiểm tra các văn bản pháp luật do mình thông qua. như vậy, Nghị viện có chức năng kép, vừa có thẩm quyền ban hành luật, vừa kiểm tra tính hợp hiến của đạo luật do mình ban hành.Điều này bị các học giả trên thế giới phê phán là không đảm bảo tính độc lập, khách quan. Thêm vào đó, do Nghị viện là cơ quan đại biểu, mang tính chất chính trị nên thường không có trình tự, thủ tục phù hợp như các thiết chế bảo hiến chuyên trách để tiến hành xem xét, phán quyết về tính hợp hiến của một văn bản pháp luật.

Thực tế trên thế giới đã chứng minh là Nghị viện thường không thực hiện chức năng bảo vệ Hiến pháp một cách hiệu quả bởi thẩm quyền chung chung thiếu tính khả thi. Chính vì vậy, bảo hiến bằng Nghị viện (hay cơ quan lập pháp kiêm bảo hiến) hiện chỉ còn được một số ít quốc gia trên thế giới áp dụng. Nghị viện của Pháp, Thái Lan đã từng được giao chức năng bảo vệ Hiến pháp, nhưng sau đó Hiến pháp của hai quốc gia này đã thiết lập cơ quan bảo hiến độc lập (Hội đồng Hiến pháp ở Pháp, toà án Hiến pháp ở Thái Lan).

3.5. Các yếu tố chi phối sự lựa chọn mô hình bảo vệ hiến pháp bằng pháp luật trên thế giới

3.5.1. Lý thuyết chi phối việc tổ chức quyền lực nhà nước, hệ thống pháp luật

Vấn đề hết sức quan trọng đối với một quốc gia khi nghiên cứu và lựa chọn mô hình cơ quan bảo vệ Hiến pháp đó là xác định rõ lý thuyết chủ đạo chi phối việc tổ chức quyền lực nhà nước , nhận định xem hệ thống pháp luật của quốc gia thuộc dòng pháp luật nào hoặc chịu ảnh hưởng sâu sắc nhất bởi dòng pháp luật nào. Từ sự nghiên cứu và so sánh cơ chế bảo vệ Hiến pháp ở một số nước cho thấy, cấu trúc và sự vận hành của cơ chế bảo vệ Hiến pháp của bất cứ quốc gia nào cũng phụ thuộc trước hết vào lý thuyết chủ đạo chi phối việc tổ chức thực hiện quyền lực nhà nước , phụ thuộc vào việc hệ thống pháp luật của quốc gia đó thuộc dòng pháp luật nào. Đối với các quốc gia áp dụng thuyết tam quyền phân lập một cách cứng rắn và theo hệ thống pháp luật Anh – Mỹ, chức năng bảo vệ Hiến pháp được giao cho hệ thống tòa án (trong đó cao nhất là Tòa án Tối cao liên bang) là phù hợp. Ở đây, sự phân chia quyền lực giữa các cơ quan trong thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp mang tính rạch ròi. Hệ thống tòa án, đặc biệt là Tòa án tối cao liên bang hoàn toàn độc lập với hai nhánh lập pháp và hành pháp. Bên cạnh đó, ở những nước theo dòng pháp luật Anh – Mỹ, không chỉ Hiến pháp và các văn bản pháp luật mà án lệ cũng được coi là nguồn chủ yếu của pháp luật. Thực tiễn áp dụng pháp luật, đặc biệt là áp dụng án lệ đã tạo cho thẩm phán ở những quốc gia này có nhiều kiến thức pháp lý và kinh nghiệm đa lĩnh vực, đa ngành nghề. Đó là điểm thuận lợi để họ có thể xem xét được tính hợp hiến của các đạo luật khác nhau. Ở những quốc gia thuộc hệ thống pháp luật châu Âu lục địa và áp dụng thuyết phân quyền mang tính mềm dẻo hơn, việc thiết kế cơ chế bảo vệ Hiến pháp với cơ quan bảo vệ Hiến pháp chuyên trách là phù hợp. Theo dòng pháp luật này, Hiến pháp và các đạo luật thành văn được coi là nguồn pháp luật phổ biến và bắt buộc. Thực tiễn áp dụng pháp luật của thẩm phán ở các quốc gia theo hệ thống pháp luật châu Âu lục địa mang tính chuyên sâu theo tính chất từng loại án, nên kiến thức và kinh nghiệm không đủ tầm bao quát để đánh giá hết tính chất của các quy phạm trong một đạo luật thuộc lĩnh vực chuyên môn. Tòa án thường không thể được coi là nơi phán xét tính hợp hiến của các đạo luật. Chức năng đó phải do những người  có thẩm quyền cao hơn và uy tín lớn hơn so với thẩm phán thường thực hiện. Vì vậy, cần phải thành lập một thiết chế chuyên trách để thực hiện chức năng bảo vệ Hiến pháp [33]. như vậy, vấn đề hết sức quan trọng đối với một quốc gia khi nghiên cứu và lựa chọn mô hình cơ chế bảo vệ Hiến pháp đó là xác định rõ lý thuyết chủ đạo chi phối việc tổ chức quyền lực nhà nước , nhận định xem hệ thống pháp luật của quốc gia thuộc dòng pháp luật nào hoặc chịu ảnh hưởng sâu sắc nhất bởi hệ thống pháp luật nào.

3.5.2. Chế độ chính trị, cấu trúc nhà nước

Việc xác định nội dung của hoạt động bảo vệ Hiến pháp và tính chất của cơ quan bảo vệ Hiến pháp của mỗi quốc gia cần căn cứ vào chế độ chính trị, cấu trúc nhà nước . Đối với các quốc gia có chế độ chính trị đa đảng, cấu trúc nhà nước liên bang thì hoạt động bảo vệ Hiến pháp thường bao gồm nhiều loại hoạt động. Trong đó chắc chắn phải có những nội dung về giải quyết tranh chấp thẩm quyền giữa liên bang và các bang, giữa phán quyết về tính hợp hiến trong hoạt động của các đảng phái chính trị. Đối với các quốc gia có cấu trúc nhà nước đơn nhất thì trong nội dung bảo vệ Hiến pháp không bao gồm hoạt động giải quyết tranh chấp giữa chính quyền liên bang và chính quyền các bang. Bên cạnh đó, việc quốc gia áp dụng nguyên tắc tập quyền, nguyên tắc phân quyền, nguyên tắc tản quyền hay kết hợp các nguyên tắc đó trong việc tổ chức mối quan hệ giữa cơ quan nhà nước ở trung ương với chính quyền địa phương cũng ảnh hưởng nhiều tới nội dung của thể chế bảo vệ Hiến pháp, tính chất của quy trình, thủ tục mà thiết chế bảo vệ Hiến pháp áp dụng và hiệu lực của phương thức bảo vệ Hiến pháp. Với những nhà nước tập quyền, xây dựng một mô hình bảo hiến tập trung và độc lập có thể bị coi là sự lấn quyền và ảnh hưởng tới quyền lực tối cao, yếu tố đứng trên là lý do của sự trì hoãn việc ra đời của một mô hình bảo hiến hiệu quả. Với những hình thức tổ chức quyền lực khác, mô hình bảo hiến sẽ được tổ chức phù hợp với không gian và thứ bậc của bộ máy quyền lực, bộ máy hành chính mà trong đó các cơ quan bảo hiến có thể thực hiện bảo hiến theo từng thứ bậc khác nhau. như vậy, đối với mỗi quốc gia, khi quy định nội dung của thể chế bảo vệ Hiến pháp, phương thức vận hành của cơ chế bảo vệ Hiến pháp cần dựa trên đặc điểm tình hình chế độ chính trị và cấu trúc nhà nước của quốc gia mình.

4. Danh mục tài liệu tham khảo

1.           Đào Ngọc Báu (2016), Phân tích so sánh cơ chế bảo vệ Hiến pháp của một số nước và bài học kinh nghiệm cho Việt nam, Tài liệu hội thảo khoa học “Xây dựng và hoàn thiện cơ chế bảo vệ hiến pháp phù hợp hiến pháp – cơ sở lý luận và thực tiễn”, Viện Nghiên cứu Lập pháp, Văn phòng Quốc hội – Học viện Hành chính Quốc gia.
2.           Nguyễn Đăng Dung (2008), Chế ước quyền lực nhà nước,NXB. Đà Nẵng.
3.           Trần Văn Duy (2016), Vi phạm Hiến pháp trong hoạt động tư pháp ở Việt nam,thực trạng và giải pháp, Tài liệu hội thảo khoa học “Xây dựng và hoàn thiện cơ chế bảo vệ hiến pháp phù hợp hiến pháp – cơ sở lý luận và thực tiễn”, Viện Nghiên cứu Lập pháp, Văn phòng Quốc hội – Học viện Hành chính Quốc gia.
4.           Đại học quốc gia Hà nội(2014), Giáo trình Luật hiến pháp Việt nam, NXB. Đại học Quốc gia.
5.           Đảng Cộng sản Việt Nam (2005), Nghị quyết số 48/NQ-TƯ của Bộ chính trị về Chiến lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt nam đến năm 2010 định hướng đến năm 2020.
6.           Bùi Hải Đường (2015), Sự lựa chọn mô hình bảo hiến ở Việt nam, Luận văn Thạc sĩ luật học.
7.           Trần Ngọc Đường (2016), Các yếu tố chi phối sự ra đời, hoạt động của cơ chế bảo vệ Hiến pháp ở Việt nam, Sự hình thành và phát triển tư tưởng về bảo vệ hiến pháp, Tài liệu hội thảo khoa học “Xây dựng và hoàn thiện cơ chế bảo vệ hiến pháp phù hợp hiến pháp – cơ sở lý luận và thực tiễn”, Viện Nghiên cứu Lập pháp, Văn phòng Quốc hội – Học viện Hành chính Quốc gia.
8.  T Giang (2016), “Chống điều kiện kinh doanh như cuộc chiến với cối xay gió”, Thời báo Kinh
9.  Võ Trí Hảo (2016), Hợp hiến đại chúng và các giải pháp hoàn thiện cơ chế bảo vệ Hiến pháp theo Hiến pháp 2013, Tài liệu hội thảo khoa học “Xây dựng và hoàn thiện cơ chế bảo vệ hiến pháp phù hợp hiến pháp – cơ sở lý luận và thực tiễn”, Viện Nghiên cứu Lập pháp, Văn phòng Quốc hội – Học viện Hành chính Quốc gia.
10.  Võ Trí Hảo (2014), Quyền hiến định không thể tùy tiện cắt xén”, Thời báo Kinh tế Sài gòn .
11.  Nguyễn Thị Hồng (2011), “Học từ Hiến pháp 1946 – Cần nhìn nhận cả ƣu điểm và hạn chế” Tạp chí Tia sáng.
12.  Nguyễn Đức Lam (2016), Vi hiến trong hoạt động của hành pháp:Thực trạng nguyên nhân và một số kiến nghị, Tài liệu hội thảo khoa học “Xây dựng và hoàn thiện cơ chế bảo vệ hiến pháp phù hợp hiến pháp – cơ sở lý luận và thực tiễn”, Viện Nghiên cứu Lập pháp, Văn phòng Quốc hội – Học viện Hành chính Quốc gia.
13.     Trần Quỳnh Nga (2009), “Hội đồng bảo hiến của Cộng hòa Pháp”, Tạp chí Luật học.
14.    Thịnh Phát (2012), “Bảo hiến là gì?” (nguồn: “phapluat.com”)
15.    Quốc hội (1946), Hiến pháp.
16.    Quốc hội (1959), Hiến pháp.
17.    Quốc hội (1980), Hiến pháp.
18.    Quốc hội (1992, 2001), Hiến pháp.
19.    Quốc hội (2013), Hiến pháp.
20.    Quốc hội(2015) Luật hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND
21.    Quốc hội(2014) Luật tổ chức Quốc hội
22.    Quốc hội(2015) Luật tổ chức chính phủ
23.         Quốc hội(2003) Luật tổ chức chính quyền địa phương
24.    Quốc hội(2015) Luật tổ chức chính quyền địa phương
25.    Quốc hội(2015) Luật Luật sư số 20/2012/QH13
26.       Tào Thị Quyên (2012), Cơ chế bảo vệ Hiến pháp trong Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, Luận án Tiến sỹ luật học, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh.
27.       Tào Thị Quyên (2012), Cơ chế bảo vệ hiến pháp trong nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, NXB. Chính trị – Hành chính.
28.       Tào Thị Quyên (2016), Thực trạng cơ chế bảo vệ hiến pháp ở Việt nam, Tài liệu hội thảo khoa học “Xây dựng và hoàn thiện cơ chế bảo vệ hiến pháp phù hợp hiến pháp – cơ sở lý luận và thực tiễn”, Viện Nghiên cứu Lập pháp, Văn phòng Quốc hội – Học viện Hành chính Quốc gia.
29.    Bùi Ngọc Sơn (2011), “Bài học từ Hiến pháp 1946: Ý chí nhân dân”, Tạp chí Tia sáng.
30.       Nguyễn Quốc Sửu (2016), Lịch sử bảo hiến ở Việt nam, Tài liệu hội thảo khoa học “Xây dựng và hoàn thiện cơ chế bảo vệ hiến pháp phù hợp hiến pháp – cơ sở lý luận và thực tiễn”, Viện Nghiên cứu Lập pháp, Văn phòng Quốc hội – Học viện Hành chính Quốc gia.
31.       Trịnh Đức Thảo (2016), Sự hình thành và phát triển tư tưởng về bảo vệ hiến pháp, Tài liệu hội thảo khoa học “Xây dựng và hoàn thiện cơ chế bảo vệ hiến pháp phù hợp hiến pháp – cơ sở lý luận và thực tiễn”, Viện Nghiên cứu Lập pháp, Văn phòng Quốc hội – Học viện Hành chính Quốc gia.
32.       Đào Trí Úc, Nguyễn Như Phát và các tác giả (2007), Tài phán Hiến pháp và vấn đề xây dựng mô hình tài phán hiến pháp ở Việt Nam, NXB. Công an Nhân dân.
33.       Ủy ban Thường vụ Quốc hội – Viện nghiên cứu lập pháp (2013), Báo cáo kết quả Các nghiên cứu chuyên đề phục vụ sửa đổi hiến pháp 1992.
34.       Ủy ban Thường vụ Quốc hội (2016), Báo cáo công tác nhiệm kỳ khóa 13 của Quốc hội (tháng 3/2016).