31 Tháng 10, 2025Trong cuộc sống hằng ngày, nguy cơ hỏa hoạn luôn rình rập xung quanh chúng ta. Tuy nhiên, không phải ai cũng hiểu rõ cháy là gì, nguyên nhân nào khiến lửa bùng phát và vì sao hiện tượng này lại nguy hiểm đến vậy. Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn khám phá khái niệm cháy, các giai đoạn phát triển của đám cháy cùng những biện pháp phòng tránh hiệu quả để bảo vệ tính mạng và tài sản.
1. Cháy là gì? Điều kiện để xảy ra cháy
Cháy là quá trình oxy hóa tỏa nhiệt kèm phát sáng, xảy ra khi chất cháy kết hợp với oxy trong điều kiện có nguồn nhiệt đạt đến hoặc vượt quá nhiệt độ bốc cháy. Hiện tượng này thường kèm theo sự phát sinh lửa, khói, khí độc và có khả năng lan truyền nhanh, gây thiệt hại lớn về người, tài sản và môi trường.
Để cháy hình thành, bắt buộc phải có đồng thời ba yếu tố cơ bản:
- Chất cháy: vật liệu có khả năng bắt lửa và duy trì quá trình cháy
- Oxy: thường là oxy trong không khí với nồng độ tối thiểu khoảng 14% để duy trì phản ứng
- Nguồn nhiệt: tác nhân khởi phát như tia lửa điện, ma sát cơ học, hàn cắt kim loại hoặc tác động tự nhiên như sét.
Khi một trong ba yếu tố này bị loại bỏ, quá trình cháy sẽ chấm dứt.
Cháy là gì
2. Các nguyên nhân gây ra cháy
Cháy có thể bắt nguồn từ nhiều yếu tố khác nhau, cả tự nhiên lẫn con người. Dưới đây là những nguyên nhân phổ biến nhất dẫn đến các vụ hỏa hoạn trong sinh hoạt và sản xuất:
2.1. Nguyên nhân do điện
Hệ thống điện là nguồn gây cháy hàng đầu hiện nay. Các sự cố như chập mạch, quá tải, rò rỉ điện hoặc sử dụng thiết bị, dây dẫn kém chất lượng đều có thể khiến dòng điện sinh nhiệt quá mức.
Khi nhiệt lượng này tiếp xúc với vật liệu dễ cháy như rèm, gỗ, giấy… đám cháy sẽ nhanh chóng bùng phát và lan rộng. Việc không bảo trì hệ thống điện định kỳ cũng làm tăng nguy cơ hỏa hoạn.
2.2. Nguyên nhân do sử dụng lửa thiếu an toàn
Trong sinh hoạt và lao động, lửa hở (từ bếp gas, hàn xì, đốt rác, đốt vàng mã…) nếu không được kiểm soát cẩn thận sẽ dễ dàng gây cháy.
Đặc biệt, việc đặt ngọn lửa gần vật liệu dễ bắt lửa như giấy, vải, xốp, nhựa… là sai lầm phổ biến khiến ngọn lửa nhỏ nhanh chóng trở thành hỏa hoạn lớn.
2.3. Nguyên nhân do hóa chất và khí dễ cháy
Các hóa chất và chất khí dễ cháy như gas, xăng dầu, dung môi, sơn, cồn… luôn tiềm ẩn nguy cơ cao. Khi bị rò rỉ, bay hơi hoặc bảo quản sai quy cách, chỉ cần một tia lửa nhỏ hoặc tác động nhiệt nhẹ cũng đủ gây cháy nổ nghiêm trọng.
Đây là nguyên nhân thường gặp trong các kho chứa, nhà xưởng, trạm nhiên liệu hoặc khu dân cư sử dụng bình gas.
2.4. Nguyên nhân từ tự nhiên
Một số đám cháy bắt nguồn từ hiện tượng tự nhiên như nắng nóng kéo dài, khô hanh, gió mạnh hoặc sét đánh.
Những yếu tố này đặc biệt nguy hiểm ở rừng, đồng cỏ, khu dân cư vùng cao – nơi có nhiều vật liệu khô dễ bắt lửa. Nếu không được kiểm soát, cháy rừng có thể lan nhanh trên diện rộng, gây thiệt hại lớn về môi trường.
2.5. Nguyên nhân do con người
Yếu tố con người luôn đóng vai trò quyết định trong việc hình thành và lan rộng đám cháy. Sự bất cẩn, thiếu kiến thức về phòng cháy chữa cháy (PCCC), hoặc cố ý đốt phá đều có thể gây hậu quả nghiêm trọng.
Theo thống kê, ý thức con người chiếm tới 70% nguyên nhân dẫn đến các vụ hỏa hoạn. Do đó, việc nâng cao nhận thức và tuân thủ quy định an toàn là giải pháp quan trọng nhất để ngăn ngừa cháy nổ.
>> Xem thêm: Đặc Trưng, Chức Năng Của Văn Hóa là gì?
3. Các giai đoạn phát triển của một đám cháy
Để hiểu sâu hơn về bản chất của cháy, cần nắm rõ cách một đám cháy hình thành, phát triển và suy tàn. Thực tế, một vụ cháy không bùng lên dữ dội ngay từ đầu, mà diễn ra theo bốn giai đoạn kế tiếp nhau: khởi phát – lan rộng – toàn phát – suy tàn.
Mỗi giai đoạn khác nhau về nhiệt độ, tốc độ lan lửa và mức độ nguy hiểm, do đó việc nhận biết sớm từng giai đoạn có ý nghĩa rất lớn trong công tác phòng cháy chữa cháy (PCCC).
3.1. Giai đoạn khởi phát – Lửa bắt đầu hình thành
Đây là thời điểm đầu tiên khi phản ứng cháy vừa được khởi động. Nguồn nhiệt tiếp xúc với vật liệu cháy trong điều kiện có oxy, tạo nên ngọn lửa nhỏ và không ổn định.
- Nhiệt độ lúc này còn thấp, khói phát sinh rất ít, tốc độ lan cháy chậm.
- Đám cháy thường khó nhận ra bằng mắt thường nếu không có thiết bị cảnh báo sớm như cảm biến khói.
Nếu được phát hiện ở giai đoạn này, việc dập tắt rất dễ dàng bằng các phương tiện chữa cháy cơ bản: bình bột, bình CO₂, nước, cát hoặc chăn ướt. Kiểm soát kịp thời ở giai đoạn khởi phát là yếu tố quyết định để ngăn cháy lan thành thảm họa.
3.2. Giai đoạn lan rộng – Lửa phát triển nhanh
Khi không được xử lý sớm, đám cháy sẽ tăng cường độ và lan sang các vật liệu xung quanh.
- Nhiệt lượng và khói bắt đầu tăng mạnh, môi trường bị ô nhiễm bởi khí độc như CO, CO₂, HCN.
- Dòng khí nóng bốc lên tạo đối lưu, khiến lửa lan nhanh hơn, đặc biệt trong khu vực kín, khói sẽ tích tụ và hạ dần xuống thấp gây ngạt.
Ở giai đoạn này, mỗi phút trôi qua đều làm cháy lan trên diện rộng, nên việc tiếp cận đám cháy để dập lửa trở nên khó khăn hơn rất nhiều.
3.3. Giai đoạn toàn phát – Đỉnh điểm của đám cháy
Đây là giai đoạn nguy hiểm nhất, khi ngọn lửa bao trùm toàn bộ khu vực và tất cả vật liệu dễ cháy đều tham gia vào phản ứng.
- Nhiệt độ có thể vượt ngưỡng 800°C – 1000°C, đủ làm biến dạng, sụp đổ cấu trúc công trình.
- Khói dày đặc, khí độc cao, tầm nhìn gần như bằng 0, đe dọa trực tiếp đến tính mạng con người.
Ở thời điểm này, chỉ lực lượng PCCC chuyên nghiệp với trang bị bảo hộ, vòi phun cao áp, hệ thống thông gió và xe cứu hỏa mới có thể khống chế được.
Việc sơ tán người trong vùng cháy cũng cực kỳ khó khăn, đòi hỏi phối hợp nhanh và chính xác để giảm thiểu thương vong.
3.4. Giai đoạn suy tàn – Lửa yếu dần và tắt hẳn
Khi nguồn nhiên liệu bị tiêu hao hoặc đám cháy được khống chế, ngọn lửa sẽ giảm dần cường độ. Tuy nhiên, đây không phải là giai đoạn an toàn tuyệt đối, vì:
- Than hồng, tàn lửa hoặc nhiệt lượng dư có thể gây cháy trở lại nếu không được làm mát và dập triệt để.
- Hiện trường cần được kiểm tra kỹ lưỡng, tránh cháy âm hoặc phát sinh ngọn lửa mới.
Lực lượng chức năng thường phải tiếp tục theo dõi, phun nước làm nguội và kiểm soát khí độc trong thời gian dài sau khi lửa tắt.
4. Cách chữa cháy và phòng tránh cháy hiệu quả
4.1. Cách chữa cháy hiệu quả
4.1.1. Dập cháy ngay từ khi mới phát sinh
Một đám cháy khi mới bắt đầu thường có quy mô nhỏ, lửa chưa lan rộng. Nếu được phát hiện sớm và xử lý kịp thời, có thể ngăn chặn hỏa hoạn lớn. Bằng các biện pháp như:
- Sử dụng bình chữa cháy xách tay: bình bột (MFZ) hoặc bình khí CO₂ phù hợp với nhiều loại đám cháy. Người dân cần được hướng dẫn cách rút chốt, bóp cò và hướng vòi vào gốc lửa.
- Dùng nước: thích hợp cho cháy các vật liệu rắn như gỗ, giấy, vải. Tuy nhiên, tuyệt đối không dùng nước cho đám cháy xăng dầu hay thiết bị điện đang có điện, vì dễ gây lan rộng hoặc điện giật.
- Dùng cát, đất hoặc chăn ướt: phủ lên ngọn lửa để cách ly oxy, ngăn cháy tiếp tục lan. Biện pháp này hữu hiệu với đám cháy nhỏ trong gia đình.
4.1.2. Ngắt nguồn năng lượng duy trì cháy
Nhiều đám cháy được duy trì do nguồn năng lượng liên tục cung cấp. Vì vậy, việc cắt bỏ nguồn này rất quan trọng:
- Cháy do điện: phải lập tức ngắt cầu dao, aptomat hoặc công tắc chính để loại bỏ nguồn điện, sau đó mới dập lửa bằng bình CO₂ hoặc bình bột.
- Cháy do gas: nhanh chóng khóa van bình gas, di chuyển bình ra nơi an toàn nếu có thể. Nếu không khóa được, tuyệt đối không dùng lửa hoặc bật công tắc điện gần khu vực rò rỉ.
4.1.3. Tổ chức sơ tán và gọi lực lượng chuyên nghiệp
Khi đám cháy vượt ngoài tầm kiểm soát:
- Gọi ngay số 114 để báo cháy, cung cấp thông tin về địa điểm, quy mô, vật liệu cháy.
- Sơ tán người theo lối thoát hiểm, di chuyển thấp để tránh ngạt khói. Nếu phải đi qua vùng có khói dày, nên che mũi miệng bằng khăn ướt.
- Tuyệt đối không quay lại lấy tài sản, vì đám cháy có thể lan nhanh và sinh khí độc gây nguy hiểm tính mạng.
- Hợp tác với lực lượng cứu hỏa, hướng dẫn họ vị trí nguồn điện, gas, hóa chất nguy hiểm để dập lửa hiệu quả.
>> Xem thêm: Dịch vụ làm luận văn uy tín, cam kết chất lượng của Tri Thức Cộng Đồng
4.2. Cách phòng tránh cháy hiệu quả
4.2.1. An toàn điện
Điện là nguyên nhân chính gây ra nhiều vụ cháy nổ, vì vậy việc đảm bảo an toàn điện là yếu tố hàng đầu trong phòng cháy. Hệ thống điện cần được kiểm tra, bảo dưỡng định kỳ để phát hiện sớm nguy cơ chập cháy. Người sử dụng nên chọn dây dẫn, ổ cắm, cầu dao đạt tiêu chuẩn, không dùng hàng trôi nổi, kém chất lượng.
Ngoài ra, cần tránh cắm quá nhiều thiết bị vào một ổ điện, không để dây dẫn bị hở, dập nát, và luôn tắt các thiết bị khi không dùng đến hoặc khi ra khỏi nhà. Việc tuân thủ những nguyên tắc này sẽ hạn chế đáng kể nguy cơ hỏa hoạn từ điện.
4.2.2. An toàn khi sử dụng lửa
Trong sinh hoạt hàng ngày, lửa thường xuất hiện ở bếp nấu, đèn cầy, hương thắp… Nếu bất cẩn, những ngọn lửa nhỏ này có thể nhanh chóng biến thành đám cháy lớn. Do đó, bếp gas, bếp than cần đặt xa rèm cửa, giấy, vải hoặc các vật liệu dễ cháy khác.
Khi đốt vàng mã, đốt rác, phải chọn nơi thông thoáng, xa nhà cửa và luôn có người trông coi. Trong lĩnh vực sản xuất, nhất là khi hàn cắt kim loại, cần bố trí tấm chắn lửa, bình chữa cháy gần đó và có nhân viên an toàn giám sát. Sự cẩn trọng trong từng thao tác sử dụng lửa chính là cách phòng tránh hữu hiệu.
Cách phòng tránh cháy hiệu quả
4.2.3. Quản lý hóa chất và khí dễ cháy
Gas, xăng dầu, dung môi, sơn hay cồn đều là những chất có khả năng bắt lửa rất cao. Để an toàn, chúng cần được chứa trong bình, thùng chuyên dụng, bảo quản ở nơi khô ráo, thông thoáng, có cảnh báo rõ ràng. Không nên để các chất này gần nguồn nhiệt, bếp lửa hay thiết bị sinh tia lửa điện.
Đối với cơ sở sản xuất hoặc kho chứa, cần có hệ thống thông gió, cảnh báo rò rỉ và trang bị đầy đủ bình chữa cháy phù hợp. Việc quản lý chặt chẽ hóa chất và khí dễ cháy không chỉ ngăn ngừa cháy nổ mà còn bảo vệ sức khỏe con người và môi trường.
4.2.4. Phòng tránh từ yếu tố tự nhiên
Thời tiết nắng nóng, khô hanh hay sét đánh đều có thể trở thành tác nhân gây cháy. Vì vậy, trong rừng hoặc đồng cỏ, tuyệt đối không đốt lửa tùy tiện, nhất là vào mùa hanh khô. Nếu cần đốt nương rẫy, phải có người trông coi và tạo đường băng an toàn để ngăn cháy lan.
Ở khu dân cư và công trình cao tầng, hệ thống chống sét cần được lắp đặt và bảo trì thường xuyên để tránh nguy cơ cháy do sét đánh. Bằng cách chủ động ứng phó với thiên nhiên, chúng ta có thể giảm thiểu đáng kể thiệt hại do hỏa hoạn.
4.2.5. Nâng cao ý thức con người
Dù áp dụng biện pháp kỹ thuật nào, yếu tố con người vẫn đóng vai trò then chốt trong công tác phòng cháy. Mỗi cá nhân cần nâng cao nhận thức thông qua tập huấn, diễn tập phòng cháy chữa cháy để biết cách xử lý khi có sự cố.
Gia đình, cơ quan, trường học nên trang bị sẵn bình chữa cháy, mặt nạ phòng khói và đèn pin thoát hiểm. Đồng thời, cần thường xuyên tuyên truyền để mọi người hiểu rằng “phòng cháy hơn chữa cháy”, từ đó hình thành thói quen an toàn trong sinh hoạt và lao động. Khi ý thức cộng đồng được nâng cao, nguy cơ hỏa hoạn sẽ giảm đi rõ rệt.
Qua bài viết trên, chúng tôi đã chia sẻ chi tiết về cháy là gì, những yếu tố hình thành, nguyên nhân thường gặp cùng các biện pháp phòng chống thiết thực. Mong rằng những thông tin này sẽ giúp bạn nâng cao nhận thức, chuẩn bị tốt kỹ năng để hạn chế tối đa rủi ro cháy nổ trong cuộc sống.
Share
