Salmonella là gì? Nguyên nhân, triệu chứng và cách phòng tránh

Trong cuộc sống hàng ngày, chúng ta thường nghe nhắc đến vi khuẩn Salmonella khi nói về ngộ độc thực phẩm hoặc các bệnh đường ruột. Nhưng thực chất Salmonella là gì, tại sao lại nguy hiểm và cách nào để phòng ngừa hiệu quả? Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn từ khái niệm, nguyên nhân nhiễm bệnh, triệu chứng cho đến phương pháp điều trị và phòng tránh.

1. Salmonella là gì?

Salmonella là vi khuẩn Gram âm, hình que, thuộc họ Enterobacteriaceae. Chúng sống trong ruột của người và động vật, đặc biệt phổ biến ở gia cầm, trứng, thịt sống và thậm chí bám vào tay người nếu không rửa sạch. Đặc biệt, chúng thường xâm nhập vào cơ thể qua thức ăn hoặc nước uống bị bẩn, và là nguyên nhân chính gây ra ngộ độc thực phẩm, tiêu chảy, sốt và đau bụng.

Ở môi trường ẩm và nhiệt độ phòng, Salmonella phát triển rất nhanh. Đặc biệt, chúng sinh sôi mạnh trong khoảng 35–37°C. Ngược lại, làm lạnh không giết được vi khuẩn. Chỉ có nấu chín thực phẩm trên 70°C mới giúp tiêu diệt Salmonella hiệu quả.

Salmonella là gì?

2. Nguyên nhân nhiễm vi khuẩn Salmonella

Nhiễm Salmonella có thể xảy ra ở bất kỳ ai, nhưng có một số nguyên nhân chính khiến vi khuẩn này dễ dàng lây lan.

• Lây qua thực phẩm bị nhiễm khuẩn: Salmonella có thể tồn tại trong thực phẩm gia cầm sống hoặc chưa nấu chín kĩ, sữa tươi chưa tiệt trùng, hải sản, trứng sống, trứng lòng đào, sốt mayonnaise tự làm,… Ngoài ra, hải sản lấy từ nguồn nước ô nhiễm, rau sống và rau mầm bị nhiễm phân động vật đều có thể chứa vi khuẩn. Nếu không nấu chín kỹ hoặc xử lý vệ sinh không đúng cách, nguy cơ nhiễm khuẩn là rất cao.
• Nguồn lây từ người sang người: Salmonella cũng có thể truyền từ người này sang người khác qua tiếp xúc trực tiếp hoặc gián tiếp. Ví dụ, người bị nhiễm khuẩn sau khi đi vệ sinh không rửa tay; bề mặt đồ dùng nhà bếp như dao, thớt.
• Động vật và môi trường: Nhiều loại vật nuôi như rùa, chim cảnh, chó mèo có thể mang Salmonella mà không biểu hiện bệnh. Ngoài ra, môi trường bị ô nhiễm phân động vật hoặc môi trường đông lạnh cũng là nơi vi khuẩn tồn tại lâu dài, từ đó xâm nhập vào chuỗi thực phẩm.

>> Xem thêm: Tổng hợp 10 bài luận văn về môi trường đánh giá xuất sắc nhất

3. Triệu chứng nhiễm Salmonella

Khi cơ thể bị nhiễm vi khuẩn Salmonella, chúng sẽ tấn công vào hệ tiêu hóa, gây nên nhiều rối loạn và ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe. Các triệu chứng thường xuất hiện trong khoảng 6 đến 72 giờ sau khi ăn hoặc uống phải thực phẩm, nước bị nhiễm khuẩn.

Mức độ nặng nhẹ của triệu chứng phụ thuộc vào tình trạng sức khỏe, độ tuổi và lượng vi khuẩn xâm nhập vào cơ thể. Các triệu chứng (tiêu chảy, sốt, đau bụng, nôn…) thường kéo dài 4 – 7 ngày.

Một số trường hợp nhẹ có thể khỏi trong 1–3 ngày, nhưng người già hoặc trẻ nhỏ có thể kéo dài hơn.

3.1. Triệu chứng phổ biến

Hầu hết các trường hợp nhiễm Salmonella enterica (gây ngộ độc thực phẩm) sẽ gặp những biểu hiện sau:

• Tiêu chảy: Đây là triệu chứng thường gặp nhất, phân có thể lỏng nhiều lần trong ngày, đôi khi có chất nhầy hoặc lẫn máu.
• Sốt: Nhiệt độ cơ thể có thể tăng từ 38 – 40°C, kèm theo cảm giác rét run.
• Đau bụng quặn thắt: Người bệnh thường đau quanh vùng bụng dưới, cơn đau tăng lên sau khi ăn hoặc trước khi đi ngoài.
• Buồn nôn và nôn mửa: Cơ thể phản ứng để đào thải độc tố, gây mất nước nhanh chóng.
• Đau đầu và mệt mỏi: Do mất nước, điện giải và sức đề kháng suy giảm.

Thông thường, những triệu chứng này kéo dài từ 4 đến 7 ngày rồi giảm dần nếu người bệnh được chăm sóc và bù nước đúng cách.

Bảng so sánh nhiễm Salmonella với các dạng ngộ độc thực phẩm thông thường:

3.2. Biến chứng nguy hiểm

Mặc dù đa số trường hợp sẽ tự hồi phục, Salmonella vẫn có thể dẫn đến những biến chứng nghiêm trọng nếu không được điều trị đúng cách. Mất nước nặng là biến chứng phổ biến nhất, đặc biệt nguy hiểm ở trẻ nhỏ và người già. Trong những trường hợp hiếm gặp, vi khuẩn có thể xuyên qua thành ruột, vào máu và gây nhiễm trùng huyết, viêm màng não hoặc tổn thương các cơ quan như gan, thận.

Đây là tình huống cần can thiệp y tế ngay lập tức, đặc biệt ở nhóm người dễ tổn thương như trẻ nhỏ, người già và người suy giảm miễn dịch.

3.3. Đối tượng dễ bị ảnh hưởng

• Trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ có hệ miễn dịch chưa hoàn thiện
• Người cao tuổi sức đề kháng yếu
• Phụ nữ mang thai
• Người đang mắc bệnh mạn tính hoặc điều trị bằng thuốc ức chế miễn dịch

Triệu chứng nhiễm Salmonella

4. Chẩn đoán và điều trị Salmonella

Khi có các dấu hiệu nghi ngờ nhiễm Salmonella, việc chẩn đoán chính xác là rất cần thiết để đưa ra phương pháp điều trị phù hợp. Nếu không được phát hiện và xử lý kịp thời, bệnh có thể gây biến chứng nguy hiểm, đặc biệt ở nhóm đối tượng dễ tổn thương như trẻ nhỏ, người già và người có hệ miễn dịch yếu.

4.1. Các phương pháp chẩn đoán

Để xác định chính xác nguyên nhân gây bệnh, bác sĩ thường áp dụng một số kỹ thuật y tế sau:

• Xét nghiệm phân: Đây là phương pháp phổ biến nhất, giúp tìm sự hiện diện của vi khuẩn Salmonella trong đường ruột. Đa số trường hợp không biến chứng thì xét nghiệm phân là đủ, nhưng có giới hạn (khó phát hiện nếu lấy mẫu quá sớm/muộn, hoặc sau khi đã dùng kháng sinh).
• Xét nghiệm máu: Được chỉ định khi nghi ngờ Salmonella đã xâm nhập vào máu, gây nhiễm trùng huyết hoặc nghi ngờ Salmonella typhi (thương hàn)
• Cấy dịch cơ thể: Ngoài phân và máu, vi khuẩn còn có thể được phát hiện trong nước tiểu hoặc dịch từ các cơ quan bị nhiễm.
• Kỹ thuật PCR (Phản ứng chuỗi polymerase): Giúp xác định nhanh và chính xác chủng vi khuẩn, đặc biệt hữu ích trong nghiên cứu dịch tễ hoặc các ca nghiêm trọng.

Những phương pháp trên không chỉ giúp chẩn đoán mà còn định hướng cho bác sĩ trong việc lựa chọn phác đồ điều trị hiệu quả.

4.2. Nguyên tắc điều trị Salmonella

Đa số trường hợp nhiễm Salmonella gây ngộ độc thực phẩm sẽ tự khỏi sau vài ngày nếu được chăm sóc đúng cách. Tuy nhiên, để giảm triệu chứng và phòng biến chứng, việc điều trị cần tuân thủ những nguyên tắc sau:

• Bù nước và điện giải: Tiêu chảy và nôn mửa làm cơ thể mất nước nhanh chóng, vì vậy người bệnh cần uống nhiều nước, dung dịch oresol hoặc các loại nước điện giải.
• Chế độ ăn uống hợp lý: Ăn thức ăn mềm, dễ tiêu hóa như cháo, súp, cơm nhão; tránh đồ dầu mỡ, cay nóng, sữa chưa tiệt trùng và thực phẩm khó tiêu. Ăn thêm các loại thực phẩm dễ tiêu hóa như chuối, táo, bánh mì nướng, khoai luộc; chia nhỏ bữa, ăn 4–6 bữa/ngày
• Nghỉ ngơi đầy đủ: Giúp cơ thể phục hồi nhanh chóng và giảm áp lực cho hệ miễn dịch.
• Sử dụng thuốc kháng sinh: Chỉ được áp dụng trong các ca nhiễm khuẩn nặng hoặc có biến chứng, ví dụ bệnh thương hàn do Salmonella typhi hoặc người bệnh có triệu chứng sốt cao kéo dài, đi ngoài ra máu hoặc có những biểu hiện của nhiễm trùng huyết, viêm màng não. Việc dùng kháng sinh phải tuân theo chỉ định của bác sĩ để tránh tình trạng kháng thuốc.
• Điều trị hỗ trợ: Có thể dùng thuốc hạ sốt, giảm đau hoặc men vi sinh để cân bằng hệ vi khuẩn đường ruột theo hướng dẫn của chuyên gia y tế.

Lưu ý:

• Người bệnh không tự dùng kháng sinh nếu không có biến chứng. Bệnh sẽ tự hết sau 3- 7 ngày.
• Người bệnh cần nhập viện nếu có những biểu hiện sau: Mất nước nặng (khát nhiều, mắt trũng, tiểu ít), Sốt cao liên tục > 39°C, Nôn không kiểm soát, Tiêu chảy trên 10 lần/ngày, Huyết áp hạ, Nghi ngờ nhiễm trùng huyết.
• Hạn chế các loại thực phẩm như cà phê, trà đặc, đồ uống có gas, thức ăn nhiều dầu mỡ, rau sống, gỏi.

>> Xem thêm: Dịch vụ viết luận văn uy tín, chất lượng của Tri Thức Cộng Đồng

5. Cách phòng ngừa Salmonella hiệu quả

Vi khuẩn Salmonella có thể tồn tại ở nhiều môi trường khác nhau và dễ dàng xâm nhập vào cơ thể thông qua thực phẩm, nước uống hoặc tiếp xúc trực tiếp. Chính vì vậy, thay vì chỉ tập trung vào điều trị khi mắc bệnh, việc phòng ngừa Salmonella ngay từ đầu mới là giải pháp bền vững và an toàn nhất để bảo vệ sức khỏe cho bản thân và gia đình.

5.1. Đảm bảo an toàn thực phẩm

Một trong những con đường lây lan chủ yếu của Salmonella là qua thực phẩm. Để giảm thiểu nguy cơ, bạn nên chú ý:

• Nấu chín kỹ các loại thịt, đặc biệt là thịt gà, trứng và hải sản
• Dao, thớt riêng cho đồ sống và chín.
• Không dùng sữa và chế phẩm từ sữa chưa tiệt trùng
• Rửa sạch rau quả trước khi ăn sống
• Tách riêng thực phẩm sống và chín
• Bảo quản thực phẩm đúng cách

Lưu ý: thực phẩm lấy ra khỏi tủ lạnh không để quá 2 giờ ở nhiệt độ phòng.

5.2. Giữ vệ sinh cá nhân và môi trường

Ngoài thực phẩm, thói quen sinh hoạt hằng ngày cũng đóng vai trò quan trọng trong việc phòng ngừa Salmonella:

• Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng
• Làm sạch bề mặt và dụng cụ nhà bếp sau khi sử dụng.
• Hạn chế tiếp xúc trực tiếp với động vật mang mầm bệnh
• Xử lý chất thải hợp lý

5.3. Tiêm vaccine

Đối với các trường hợp có nguy cơ cao, như đi đến vùng dịch tễ hoặc sinh sống trong môi trường dễ bùng phát bệnh, tiêm vaccine thương hàn là một biện pháp phòng ngừa hiệu quả. Vaccine giúp cơ thể tạo ra kháng thể chống lại vi khuẩn Salmonella, giảm thiểu nguy cơ mắc bệnh thương hàn nặng.

Ngoài ra có một số loại văcxin đang được thử nghiệm như vaccine Salmonella Enteritidis, vaccine Salmonella Typhimurium hay Typhoid Conjugate Vaccine (TCV).

Nếu bạn dự định du lịch, công tác, hoặc sống trong vùng có dịch thương hàn thì bắt buộc phải tiêm hoặc tiêm nhắc.

5.4. Nâng cao sức đề kháng

Một hệ miễn dịch khỏe mạnh sẽ giúp cơ thể chống lại nhiều loại vi khuẩn, trong đó có Salmonella. Để làm được điều này, bạn cần:

• Duy trì chế độ ăn uống đầy đủ dinh dưỡng, tăng cường rau xanh, hoa quả giàu vitamin C.
• Ngủ đủ giấc và luyện tập thể dục đều đặn.
• Uống đủ nước mỗi ngày để hỗ trợ quá trình đào thải độc tố.
• Bổ sung lợi khuẩn từ Probi

Từ bài viết trên đã cho thấy, Salmonella là vi khuẩn nguy hiểm nhưng hoàn toàn có thể kiểm soát nếu người dân nắm vững thông tin về nguyên nhân lây nhiễm, các triệu chứng nhận biết và phương pháp phòng ngừa. Bên cạnh việc chăm sóc sức khỏe khi mắc bệnh, việc thực hiện vệ sinh cá nhân, nấu chín thực phẩm, bảo quản đúng cách và hạn chế tiếp xúc với động vật mang mầm bệnh sẽ giúp giảm đáng kể nguy cơ nhiễm khuẩn, mang lại cuộc sống khỏe mạnh và an toàn cho gia đình.